Wybierz Strony

• Odzyskanie niepodległości było wynikiem (...)
• Sprawny przebieg obrad zapewniały (...)
• Komisariat obejmując kierownictwo spraw polskich (...)

Odzyskanie niepodległości było wynikiem wieloletnich starań Polaków, wykorzystania sprzyjających okoliczności i podjęcia właściwych działań. Wszystkie te czynniki zostały wykorzystane przy tworzeniu koncepcji Polskiego Sejmu Dzielnicowego i systemu rad ludowych. Dobiegająca końca wojna, różne nurty rewolucyjne, doświadczenie w możliwości skutecznego wspólnego działania, przeświadczenie o konieczności wykorzystania możliwości stwarzanych przez system prawny doprowadziły do podjęcia decyzji o ujawnieniu tajnych porozumień ponadpartyjnych, przekształcenia ich w jawnie działające rady i zwołania sejmu.

Autorem koncepcji struktury polskiej reprezentacji gotowej do przejęcia władzy był ks. Stanisław Adamski, od 1911 roku patron Związku Spółek Zarobkowych, niegdyś bliski współpracownik ks. Piotra Wawrzyniaka, później i już w wolnej Polsce m.in. profesor honorowy wydziału prawa Uniwersytetu Poznańskiego, poseł i senator, biskup katowicki. Jego pomysł wywodził się przede wszystkim z idei spółdzielczości oraz katolickiej myśli społecznej i nawiązywał do stosowanej dotąd z powodzeniem formy wypowiadania się społeczeństwa polskiego: sejmików oświatowych i gospodarczych – modelu akceptowanego przez Polaków i dopuszczanego przez zaborcę.

Struktura zaproponowana przez Adamskiego miała schemat spółki (spółdzielni): wszyscy Polacy zamieszkali na terenie Rzeszy – to członkowie, Polski Sejm Dzielnicowy – zebranie delegatów, Naczelna Rada Ludowa – rada nadzorcza, Komisariat – zarząd stowarzyszenia. W strukturze tej mieściły się też powiatowe, miejskie i gminne rady ludowe.

W chwili gdy w Niemczech rozwijała się rewolucja, Polacy włączyli się skutecznie w system rad robotniczych i żołnierskich, a w polskich centrach, takich jak Warszawa, Lwów, Kraków czy Cieszyn powstawały polskie władze, zapadła w Poznaniu 12 listopada 1918 roku decyzja o ujawnieniu Centralnego Komitetu Obywatelskiego. Tworzyli go posłowie do parlamentu Rzeszy i sejmu pruskiego oraz reprezentanci polskich organizacji politycznych i społecznych. Instytucja ta uznawana była za reprezentanta ludności polskiej zaboru pruskiego – utrzymywała potajemnie kontakty m.in. z Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu, później także z Radą Regencyjną. Z inicjatywy Wydziału Wykonawczego CKO powstawały też lokalne komitety obywatelskie.

Wraz z ujawnieniem CKO powołano trzyosobowy zespół w składzie: ks. Stanisław Adamski, poseł Wojciech Korfanty i redaktor Adam Poszwiński, który nazwano Tymczasowym Komisariatem Naczelnej Rady Ludowej. Najważniejszym jego zadaniem było reprezentowanie spraw wszystkich Polaków zamieszkałych na ziemiach objętych granicami państwa niemieckiego oraz doprowadzenie do utworzenia Naczelnej Rady Ludowej.

W dniu 14 listopada 1918 roku zapadła decyzja o zwołaniu sejmu. W wydanej tego dnia odezwie Tymczasowy Komisariat NRL zapowiadał konieczność ufnego czekania na decyzję kongresu pokojowego i przypomniał prawo Polaków do decydowania o swych losach. Określił ponadto, że prawo wyborcze przysługuje wszystkim, którzy ukończyli 20 rok życia. Godne szczególnego podkreślenia jest to, że po raz pierwszy w historii Polski kobiety uzyskały bierne i czynne prawo wyborcze. Dekrety władz polskich w Warszawie zrównujące prawa wyborcze wydano dopiero 28 listopada, a wybory do Sejmu Ustawodawczego odbyły się 26 stycznia.

Na polecenie Tymczasowego Komisariatu NRL lokalne komitety obywatelskie zaczęły ujawniać swoją działalność i przeprowadzać wiece wyborcze. Szczegóły określił Prowincjonalny Komitet Wyborczy na Wielkie Księstwo Poznańskie, kierując do prezesów powiatowych komitetów wyborczych krótką instrukcję polecającą zwołanie wieców wyborczych, na których wybierano członków rad ludowych oraz delegatów na Polski Sejm Dzielnicowy.

Podczas wieców wyborczych wybrano ok. 1400 delegatów, w tym z Wielkopolski 526, z Prus Królewskich (Pomorze Wschodnie) 262, z Prus Książęcych (Mazury i Warmia) 47, ze Śląska ok. 430 oraz ze skupisk polonii w głębi Rzeszy 133. Wśród delegatów znaleźli się także posłowie do parlamentu Rzeszy i parlamentu pruskiego, część z nich poddała się wyborom w swoich dotychczasowych okręgach wyborczych. Byli zatem wśród nich posłowie Stefan Łaszewski z Grudziądza, ks. Józef Kłos z Szamotuł i Wojciech Sosiński z Siemianowic. Wśród delegatów było co najmniej 140 kobiet i co najmniej 90 księży.