Wybierz Strony

• Jesienią 1918 roku na obszarze Wielkopolski znajdowało się (...)
• 1 Dywizja Strzelców Wielkopolskich
• 3 Dywizja Strzelców Wielkopolskich

 Jesienią 1918 roku na obszarze Wielkopolski znajdowało się wielu żołnierzy-Polaków z armii niemieckiej, z przewagą służących w piechocie. Jedynymi formacjami, które zachowały strukturę zbliżoną do regularnego wojska, były Straż Ludowa i Służba Straży i Bezpieczeństwa; członkowie skautingu i Sokoła nie tworzyli oddziałów wzorowanych na wojskowych, ale ci, którzy przeszli przeszkolenie wojskowe, po wybuchu powstania dążyli do tworzenia pododdziałów i oddziałów strukturą zbliżonych do organizacji armii niemieckiej po 1917 roku.  Szkolenie podstawowe, konspiracyjnie prowadzone w tych organizacjach, też przygotowywało do służby w piechocie.

Z chwilą wybuchu powstania SL i SSiB zostały włączone do walki po stronie polskiej, a równocześnie przystąpiono do spontanicznego tworzenia oddziałów regionalnych, złożonych z żołnierzy mieszkających i przebywających na danym terenie. Na ich czele stawały osoby o najwyższym stopniu wojskowym lub cieszące się uznaniem kolegów. Tworzono drużyny, plutony, kompanie i bataliony powstańcze o nazwach regionalnych, których wewnętrzna organizacja oparta była na strukturze armii  niemieckiej, ale liczebność z reguły była znacznie niższa od etatu, nazwa bardziej wyrażała ambicje dowódców i żołnierzy, niż możliwości mobilizacyjne danego terenu. Ilość tych oddziałów nie była stała, można ją określić na około dwieście. Początkowo spontanicznie tworzone plutony i drużyny istniały bardzo krótko, często samorzutnie, po wykonaniu założonego zadania ulegały rozwiązaniu, a w ich miejsce tworzono inne oddziały, które łączyły się w większe jednostki z plutonami i kompaniami powstającymi w sąsiedztwie. Nie wykonywano spisów żołnierzy, a stan osobowy oddziałów ulegał częstym zmianom, poza tym w danej kompanii niekiedy służyli powstańcy z różnych miejscowości, a nazwa regionalna nie zawsze oznaczała jednorodność składu. Sytuacja ta ustabilizowała się po około tygodniu od wybuchu powstania i ujawnieniu Dowództwa Głównego. W trakcie łączenia pododdziałów i oddziałów regionalnych starano się dostosowywać do struktury organizacyjnej armii niemieckiej, najlepiej znanej żołnierzom. Proces organizacyjny często był zakłócony potrzebami frontów i odcinków powstańczych i koniecznością kierowania do walki pododdziałów i oddziałów już sformowanych i gotowych do walki, które po wykonaniu zadania nie zawsze wracały do formacji macierzystej. W pierwszym okresie walk powstańczych istniały też tzw. „lotne” kompanie i bataliony, kierowane w miarę potrzeby na zagrożone odcinki frontu.

Pierwsza koncepcja tworzenia wojsk regularnych została przez Dowództwo Główne przedstawiona w rozkazie dziennym nr 6 z 11 stycznia 1919 r. Dowództwa Okręgów Wojskowych zostały zobowiązane do formowania najpierw batalionów, baterii i szwadronów oraz kadr dla wojsk specjalnych, a w kolejnym etapie do tworzenia pułków, brygad i dywizji. Dążono do wykorzystania już istniejącej, poniemieckiej infrastruktury wojskowej, koszar i budynków publicznych. W danej miejscowości miał być formowany oddział nie niższy od kompanii, liczącej po ok. 160 doświadczonych żołnierzy; dla ochotników, którzy dotychczas służby w wojsku nie pełnili, przewidziano tworzenie depot (ośrodków szkolenia i zapasowych) rekrutów.

Struktura organizacyjna była jak w armii niemieckiej: batalion złożony z 3-6 kompanii, kompania karabinów maszynowych: 3 plutony po 2 karabiny masz. W rzeczywistości zachodziła potrzeba modyfikowania tych planów, ale z obowiązkiem przestrzegania kompletności plutonów. Podstawową jednostką na frontach stał się wtedy batalion; straż ludową często po przemieszaniu włączano do kompanii rezerwowych. Rozkazem operacyjnym nr 1 z 18 stycznia 1919 r. gen. J. Dowbor-Muśnicki zarządził zorganizowanie istniejących batalionów w pułki strzeleckie. Było to zarządzenie wyprzedzające, gdyż jeszcze 2 lutego 1919 r. w rozkazie dziennym DG nr 29 zarządzono formowanie kompanii i batalionów z jednostek utworzonych w powiatach. Równocześnie nakazano wprowadzenie numeracji kolejnej; nazwy regionalne były honorowane, do czasu połączenia batalionów w pułk. W miarę procesu tworzenia pułków (łącznie z pododdziałami specjalistycznymi i służbami), jednorodność regionalna oddziału stopniowo się zacierała. Rozkazem dziennym DG nr 17 z 22 stycznia 1919 r. zapoczątkowano tworzenie 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich (łącznie z ogłoszeniem etatu sztabu), formowanej aż do września i października 1919 r. Następne  czteropułkowe dywizje (2-3) były tworzone na podstawie kolejnych rozkazów DG do czerwca 1919 r., w oparciu o pułki działające na poszczególnych frontach – Okręgach Wojskowych. 7 sierpnia 1919 r. utworzono 4 DSW, 16 sierpnia przemianowaną na Dywizję Strzelców Pomorskich. 

24 stycznia 1919 r, zniesiono Dowództwo Piechoty, 21 maja 1919 r. ustanowiono stanowisko Inspektora Piechoty przy Głównodowodzącym Sił Zbrojnych w b. Zaborze Pruskim z gen. ppor. K. Grudzielskim, 26 czerwca dokonano podziału każdej dywizji na 2 brygady, po 2 pułki w brygadzie.  Pierwotnie planowano utworzenie korpusów, ale ostatecznie zrezygnowano z tego zamiaru. Ostatecznie do sierpnia 1919 r. w pełni sformowana była 1 DSW, pozostałe były w trakcie tworzenia.