Wybierz Strony

• Połowa stycznia 1919 roku zapoczątkowała drugi okres powstania wielkopolskiego, (...)
• Wypad na Nowe Kramsko 2-3 lutego 1919 r.
• Walki na froncie północnym między Łabiszynem i Kcynią 21 stycznia-17 lutego 1919 r.

Połowa stycznia 1919 roku zapoczątkowała drugi okres powstania wielkopolskiego, polegający przede wszystkim na formowaniu regularnej armii i utrwaleniu dotychczasowych zdobyczy. Proces ten rozpoczął się 16 stycznia, z chwilą podpisania przez gen. Józefa Dowbora Muśnickiego rozkazu dziennego Dowództwa Głównego. W tym  czasie położenie polityczne regionu było zależne od przebiegu rozmów prowadzonych na konferencji pokojowej w Paryżu, a przede wszystkim postawy Francji, która wyznaczyła ważną pozycję odrodzonej Polsce w powojennym układzie sił w centralnej części Europy. W interesie rządu tego państwa było maksymalne osłabienie Niemiec i silna Rzeczpospolita, jako przeciwwaga na wschodzie dla ewentualnych dążeń Niemiec do rewanżu w przyszłości.

Generał Józef Dowbor Muśnicki szybko ujął sobie Wielkopolan fachowością, zdecydowaniem, a także konserwatyzmem poglądów. Nastawiał się na bezwzględną dyscyplinę formalną i nie tolerował w wojsku polityki; linia ta była realizowania konsekwentnie, bez zwracania uwagi na przejawy niechęci, czy niezadowolenia w wojsku. W umowie zawartej 11 stycznia 1919 r. pomiędzy generałem i Komisariatem NRL dokładnie określono kompetencje nowego głównodowodzącego, któremu wyraźnie zwrócono uwagę na zwierzchni charakter KNRL nad wojskiem. Kontrolę nad armią sprawował Wydział Wojskowy KNRL, na którego czele stali kolejno: Jan Maciaszek, kapitan Władysław Sczaniecki oraz generał podporucznik Kazimierz Raszewski. Rozgraniczenie kompetencji Dowództwa Głównego i Komisariatu NRL wyraziło się już 17 stycznia, gdy KNRL wydał rozporządzenie o powołaniu pod broń roczników 1897–1898. Zaczęto formować podstawy personalne pod tworzenie armii regularnej. Kolejny pobór ogłaszano jeszcze dwukrotnie: 4 marca 1919 r. – roczników 1895–1896 i 1900 oraz 24 kwietnia – roczników 1894 i 1901. Był to ogromny wysiłek mobilizacyjny, jeden z największych na ziemiach polskich.          W dniu 21 stycznia 1919 r. Komisariat NRL ustalił tekst roty przysięgi obowiązującej wszystkich żołnierzy Wojsk Wielkopolskich:  „W obliczu Boga Wszechmogącego w Trójcy Świętej Jedynego ślubuję, że Polsce, Ojczyźnie mojej i sprawie całego Narodu Polskiego zawsze i wszędzie służyć będę, że kraju Ojczystego i dobra narodowego do ostatniej kropli krwi bronić będę, że Komisariatowi Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i dowódcom, i przełożonym swoim mianowanym przez tenże Komisariat, zawsze i wszędzie posłuszny będę, że w ogóle tak zachowywać się będę, jak przystoi na mężnego i prawego żołnierza-Polaka, że po zjednoczeniu Polski złożę przysięgę żołnierską, ustanowioną przez polską zwierzchność państwową".

Od 19 stycznia zmieniono strukturę Dowództwa Głównego, wprowadzając wyodrębnienie dwóch pionów: organizacyjno - taktycznego i administracyjnego. Tego samego dnia Dowództwo Główne przeniosło się z hotelu „Royal” do nowej siedziby: gmachu zajmowanego wcześniej przez niemieckie dowództwo V Korpusu Armijnego, na placu Działowym. Równocześnie z rozbudową Dowództwa i Sztabu generał Muśnicki zaczął sobie odpowiednio dobierać współpracowników, niezależnie od panujących w danym okresie tendencji politycznych. 31 stycznia obowiązki szefa sztabu objął przybyły do Wielkopolski  podpułkownik Władysław Anders – oficer I Korpusu Polskiego. Trzecim szefem Sztabu Dowództwa Głównego był pułkownik Jan Wroczyński, który pełnił swe obowiązki od 18 kwietnia  do listopada 1919 roku, do likwidacji Dowództwa Głównego. Wkrótce do Poznania przybyli inni oficerowie z I Korpusu Polskiego, którzy na rozkaz generała Muśnickiego objęli wiele kierowniczych stanowisk w Wojskach Wielkopolskich. Wyższe stanowiska dowódcze w wojsku zostały obsadzone przez oficerów nie tylko odpowiednich stopniami, ale też przygotowanych teoretycznie do swych funkcji i mających doświadczenie liniowe.

W dniu 18 stycznia 1919 roku Dowództwo Główne wydało rozkaz operacyjny nr 1, w którym wprowadzono podział linii dzielącej stronę powstańczą od przeciwnika, na fronty: – północny: od granicy z Królestwem Polski koło Inowrocławia do jeziora Białego koło Czarnkowa; dowódcą był podpułkownik Kazimierz Grudzielski; – zachodni: od jeziora Białego do Kanału Obry koło Wolsztyna; dowódca: pułkownik Michał Milewski; – południowo-zachodni (inaczej „Grupa Leszno”): od Kanału Obry do Ponieca; dowódca: podporucznik Bernard Śliwiński; – południowy: od Ponieca wzdłuż granicy z prowincją śląską do granicy z Królestwem Polskim; dowodził tam podporucznik Władysław Wawrzyniak.            Dowódcy grup (frontów) pod względem operacyjnym podlegali bezpośrednio Dowództwu Głównemu, zaopatrzenia i administracji zaś – dowódcom Okręgów Wojskowych. I Okręg Wojskowy (poznański) miał formować rezerwę operacyjną, przewidzianą do działania na dowolnych odcinkach, w miarę potrzeby. Poszczególni dowódcy frontów i odcinków otrzymali zadanie natychmiastowego przystąpienia do formowania pułków strzeleckich (piechoty) na podległym im obszarze. 19 lutego 1919 roku całą strukturę administracyjno-wojskowego obszaru objętego powstaniem, podzielono na trzy Okręgi Wojskowe, skorelowane z poszczególnymi frontami: I. Północny: powiaty: Wieleń, Czarnków, Piła, Chodzież, Wyrzysk, Bydgoszcz, Wągrowiec, Gniezno, Witkowo, Żnin, Szubin, Inowrocław, Strzelno, II. Zachodni: powiaty: Poznań – wschód, Poznań – zachód, Oborniki, Szamotuły, Międzychód, Skwierzyna, Nowy Tomyśl, Międzyrzecz, Babimost, Kościan, Grodzisk, Śmigiel, Leszno, Wschowa, III. Południowy: powiaty: Gostyń, Rawicz, Koźmin, Krotoszyn, Śrem, Jarocin, Pleszew, Września, Środa, Ostrów Wlkp., Odolanów, Kępno, Ostrzeszów. Równocześnie ustalono dowódców okręgów, zarazem dowódców frontów: I – ppłk Kazimierz Grudzielski, II – płk. Michał Milewski oraz III– pułkownik Adolf Jan Kuczewski. Zatem ten sam oficer był odpowiedzialny za działania bojowe na swoim odcinku i zaopatrzenie oraz uzupełnianie podległego mu wojska. W tym celu w każdym okręgu powołano Komendanturę etapu, zajmującą się sprawami kwatermistrzowskimi; ich siedzibami były kolejno: Gniezno, Poznań i Jarocin. Podczas ustalania etatu wojska kierowano się możliwościami mobilizacyjnymi regionu i potrzebami frontów.

Wybrane walki drugiego okresu powstania: 15 stycznia–16 lutego 1919 r. Rozkaz operacyjny D. G. nr 1 z 18 stycznia głównie regulował sprawy strukturalne, organizacyjne. Ale na poszczególnych frontach walka trwała nadal,  próbowano rozszerzyć  zasięg powstania. Jednak trzeba się było liczyć z koniecznością wyzwalania nowych obszarów, przy niewielkiej możliwości udzielenia pomocy przez miejscową ludność polską – coraz mniej liczną, kontrolowaną przez niemieckich sąsiadów. Powstanie w Wielkopolsce znacznie umocniło pozycje nacjonalistyczne w środowiskach niemieckich. Władze berlińskie stanęły wobec  groźby surowych warunków traktatu pokojowego, jakie mogły postawić państwa zwycięskiej koalicji, konieczne więc było zwarcie szeregów, obrona jak największego obszaru, przy zachowaniu nad nim kontroli. Oddziały Grenzschutzu i siły niemieckich kolonistów były zbyt słabe, by drogą otwartej walki stłumić ruch powstańczy, ale w zupełności nadawały się do powstrzymywania postępów polskich oddziałów. Wiosną 1919 roku sytuacja zmieniła się całkowicie, między innymi w wyniku zaplanowania demonstracyjnej wojny przeciwko Polsce, połączonej ze zniszczeniem oporu w Wielkopolsce. Na razie jednak, w styczniu i w lutym jeszcze Polaków powstrzymywano, bardzo często skutecznie.

Bój o Kąkolewo 28 stycznia 1919 r. Stoczony przez powstańców z odcinka „Pawłowice”, stanowił przykład umiejętnie prowadzonej walki z desantem niemieckim dwu pociągów pancernych. Podjechały one pod stację w Kąkolewie i otworzyły ogień osłaniający wysadzany równocześnie desant piechoty. Niemcom początkowo udało się zdobyć stację, ale dalsze ich natarcie w kierunku wsi zostało zatrzymane ogniem polskich karabinów maszynowych. W wyniku kontrataku, do którego dołączyła kompania ze Środy. Niemcy zostali zmuszeni do wycofania się z dworca i załadowania desantu do uszkodzonych pociągów. Ponowna próba zdobycia Kąkolewa w podobny sposób, podjęta 14 lutego, też się nie powiodła.