Przyjazd Misji Międzysojuszniczej¹ do Poznania 1 marca 1919 roku, i jej pobyt
w dniach kolejnych, był wydarzeniem tak doniosłym, że znalazł on odbicie w licznych artykułach w ówczesnej prasie poznańskiej². Wydarzenia te uwiecznione zostały na licznych fotografiach: znane są dwie serie zdjęć autorstwa Kazimierza Gregera z uroczystości powitania członków Misji na dworcu poznańskim (1 marca 1919) i uroczystości z dnia następnego na Placu Wolności i Starym Rynku³.

O ile obecność reporterów i fotoreporterów⁴ na tego typu uroczystościach w Poznaniu nie była niczym nowym, tak okazuje się, że absolutną nowością było pojawienie się kamery filmowej, która zarejestrowała uroczystości w obu tych dniach.

Operatorem, który uwiecznił te dwie uroczystości na taśmie filmowej był Jan Skarbek-Malczewski⁵. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można uznać, że był to pierwszy film dokumentalny zrealizowany w Poznaniu w niepodległej Polsce.

Niestety dziś możemy tylko domyślać się jego ostatecznego wyglądu. Jak podaje Małgorzata Hendrykowska: „(…) Niezachowane do dziś zdjęcia przedstawiały powitanie na poznańskim dworcu Misji Koalicyjnej z marszałkiem Francji, Noulensem, na czele, przybyłej do miasta na pertraktacje z Niemcami; przemarsz wojsk wielkopolskich przed członkami misji na Placu Wolności oraz przyjęcie misji w ratuszu”⁶.

Skąd pomimo, jak podaje M. Hendrykowska, niezachowania filmu, wiemy o jego istnieniu? Między innymi z reklam w ówczesnej prasie poznańskiej. Już 7 marca 1919, na łamach Kuriera Poznańskiego⁷pojawiła się reklama zapraszająca na „dotąd w Poznaniu niewidziane. Jedyne najznakomitsze filmy polsko-francuskie”⁸. W Wielkiej Sali Apollo wyświetlać miano filmy poświęcone armii generała Hallera, jak również ujęcia z walk na Froncie Zachodnim. Częścią pokazu miał być również film zatytułowany: „Wielka misja Koalicji w Poznaniu, dnia 1. i 2. bm.” Pokazy planowano na dni od 7 do 11 marca 1919 r⁹. Kolejna reklama zachęcająca do obejrzenia filmów pojawiła się w identycznym brzmieniu i wyglądzie dwa dni później¹⁰. Ostatnie już ogłoszenie pojawia się ostatniego dnia planowanych wyświetleń – 11 marca 1919 na łamach Dziennika Poznańskiego¹¹.

Ciężko stwierdzić, czy wyświetlane filmy cieszyły się dużą popularnością – jednak po 11 marca w prasie poznańskiej próżno szukać dalszych ogłoszeń zapraszających na wspomniane seanse filmowe.

Nie oznaczało to jednak, że zaprzestano ich wyświetlania – zmieniła się jedynie widownia. Rozkazem Dziennym nr 100 z 14 kwietnia 1919 r. wydanym przez Dowództwo Główne Sił Zbrojnych w b.[yłym]. zaborze pruskim, nakazano uczestnictwo w „bezpłatnych przedstawieniach kinematograficznych” wojsku i uzbrojonej części Straży Ludowej garnizonu poznańskiego¹². Seanse odbywać się miał w dwóch salach kinematografu (kina) „Teatr Pałacowy” przy Placu Wolności mogących pomieścić łącznie ok. 1300 osób¹³. Prócz filmu z pobytu Misji Międzysojuszniczej w Poznaniu, żołnierzom wyświetlany miał być również film z lotniska w Ławicy.

Kwestię tego jaki film z lotniska w Ławicy prezentowano w czasie pokazów dla żołnierzy bezdyskusyjnie wyjaśnia sam Jan Skarbek-Malczewski:

„Brat mój pojechał do Paryża i przywiózł film „Polskie wojska gen. Hallera we Francji”. Film miał ogromne powodzenie. Po eksploatacji w Warszawie wyświetlałem go
w Poznaniu, w specjalnie wynajętym kinie. Pewnego dnia [9 marca 1919 – przyp. aut.] otrzymałem od szefa sztabu gen. Dowbor-Muśnickiego propozycję zademonstrowania filmu delegacji francuskiej z marszałkiem Francji Noulensem na czele. Zabrałem aparat projekcyjny i filmy, zainstalowałem wszystko w jednej z sal sztabowych i wieczorem odbył się pokaz. Gen. Dowbor-Muśnicki był bardzo zadowolony, dziękował mi i zaprosił na kieliszek szampana.

Następnego dnia [10 marca 1919 – przyp. aut.] odbywał się pokaz lotniczy na Ławicy. Obecni byli gen. Dowbor-Muśnicki ze sztabem i cała delegacja francuska¹⁴. Na lotnisku spotkałem Alberta Wywerkę, operatora z firmy mojego brata. Lotnicy wykonywali akrobacje, niektóre nadzwyczaj śmiałe. Najbardziej efektownie wypadł popis pilota Rozmiarka¹⁵. Znakomity ten akrobata obleciał lotnisko dookoła i zaczął pikować z dużej wysokości wprost na zgromadzoną publiczność. Pikował niemal do wysokości 50 metrów, chciał się poderwać świecą, skrzydła nie wytrzymały i odpadły, aparat runął na ziemię przed samą publicznością, stanął w płomieniach, a umieszczony w kabinie karabin maszynowy zaczął strzelać. Lotnik miał niebywałe szczęście, bo pasy pękły, wyleciał z kabiny, jakieś 20 metrów przejechał twarzą po trawniku, podrapał się, ale nic mu się nie stało. W tym czasie Albert Wywerka kręcił całą tę dramatyczną scenę, przeskakując z nogi na nogą, by uniknąć postrzału z karabinu maszynowego. Wśród publiczności powstała panika, na szczęście jednak nic się nikomu nie stało. Rozmiarka zabrało pogotowie, ale po tygodniu już latał¹⁶.

Relacja Jana Skarbka-Malczewskiego nie jest jedyną, dokumentującą wydarzenia z Ławicy z dnia 10 marca 1919 r. Co oczywiste zdarzenie to opisały na swoich łamach poznańskie gazety codzienne: Dziennik Poznański oraz Kurier Poznański¹⁷:

Wczoraj w godzinach przedpołudniowych odbyły się oględziny lotniska w Ławicy pod Poznaniem przez członków misji i zaproszonych gości. Członkowie misji z gen. Muśnickim i starszyzną wojskową na czele przybyli z Poznania osobnym pociągiem. Po obejrzeniu hangarów mieszczących 300 samolotów – wzniosło się przeszło 30 lotników naszych w powietrze, wzbudzając podziw wśród zgromadzonych swemi śmiało wykonywanemi woltami i skrętami. Na zaproszenie generała Muśnickiego wsiadło do samolotów również kilka pań między innemi p. redaktorowa Ruszczyńska na małą ekskursję w przestworza¹⁸. Również udał się w krótką wycieczkę na samolocie jeden z członków misji włoskiej. Jako jeden z ostatnich wzniósł się znany z brawurowych popisów a la Pegoud¹⁹ lotnik Rozmiarek. Publiczność śledziła z zapartym tchem jego salta i karkołomne zwroty oraz jego lot w odwróconym aparacie. Nagle lotnik uczynił jeden z tych karkołomnych zwrotów, w którym obniża się tuż nad publicznością i momentalnie wzbija się w górę. Publiczność widziała tych zwrotów tyle – nie lęka się, nie ustępuje. Ale oto w tej samej chwili pod naporem cisnącego tym razem ze zbyt niskiego poziomu powietrza aparat się rozrywa – pada tuż przed publicznością maszyna z lotnikiem, pędzi siłą impetu kilka metrów dalej – następuje silny wybuch benzyny. Na szczęście pasy, któremi lotnik był przymocowany, zerwały się a kilku nabiegłych pilotów zdołało go wyrwać jeszcze z płomieni. Był to największy czas, gdyż niebawem potem nastąpił wybuch mieszczących się w mitraliezie nabojów, rozlatujących się na wsze strony. Cudem tylko nikt z publiczności nie został ranny. Lotnika z rozbitą głową, w stanie ciężkim przewieziono do szpitala. Oględziny lotniska przerwano. Po południu około godziny trzeciej, popisywał się nad Poznaniem jakby na urągowisko podobnemi zwrotnemi lotami inny jakiś brawurowy polski awiator. Stan zdrowia lotnika, którego spotkało nieszczęście w Ławicy, nie jest niebezpieczny²⁰.

Na pierwszy rzut oka widać różnicę w opisie obrażeń pilota, jak i sposobu w jaki „opuścił” on rozbitą maszynę.

Również por. Zygmunt Pluciński, adiutant generała Józefa Dowbor Muśnickiego
w swoich wspomnieniach, pod datą 9 marca odnotowuje wypadek pilota Rozmarka podczas pokazów lotniczych²¹.

Nie ma pewności czy zachowały się taśmy z nagraniem lotów i wypadku Stanisława Rozmiarka. Istnieją natomiast fotografie z samych pokazów lotniczych oraz kilka ujęć dogasającego wraku.

Wracając do seansów dla wojska, wspomniany rozkaz precyzował również dni i godziny pokazów, oraz to jakie formacje danego dnia miały brać w nich udział. Wyznaczono również oficerów dyżurnych, którzy każdorazowo mieli komendę nad formacjami biorącymi udział w pokazie. Tak więc możemy całkiem dokładnie zapoznać się z harmonogramem pokazów przygotowanym przez DG:

• 14 kwietnia 1919 o 11:00- baon saperów i baon telegrafistów (oficer dyżurny - kpt. Miączyński – dowódca baonu telegraficznego)
• 14 kwietnia 1919 o 13:30- 1 pułk ułanów wielkopolskich, lotnicy i Urząd Sanitarny (oficer dyżurny – płk Pajewski dowódca 1. pułku ułanów wielkopolskich)
• 15 kwietnia 1919 o 11:00- 10. pułk strzelców wielkopolskich (oficer dyżurny kpt. Kopa – dowódca 10. pułku strzelców wielkopolskich)
• 15 kwietnia 1919 o 13:30- 10. pułk strzelców wielkopolskich (oficer dyżurny kpt. Kopa – dowódca 10. pułku strzelców wielkopolskich)
• 16 kwietnia 1919 o 11:00- bataliony garnizonowe (oficer dyżurny – komendant miasta kpt. Piekucki)
• 16 kwietnia o 13:30- oddział zapasowy kulomiotów oraz oddział trenów i Urząd Wojskowy (oficer dyżurny – dowódca oddziału zapasowego kulomiotów ppor. Świechocki)<
• 22 kwietnia o 11:00- artyleria (oficer dyżurny – inspektor artylerii płk Kędzierski)
• 22 kwietnia o 13:30- artyleria (oficer dyżurny – inspektor artylerii płk Kędzierski)
• 23 kwietnia o 11:00- Straż Ludowa (oficer dyżurny – komendant Straży Ludowej, p. Lange)
• 23 kwietnia o 13:30- pozostałe oddziały wyżej nie wymienione (oficer dyżurny – dowódca polowej żandarmerii ppor. Smoczyński).

Nie udało się póki co ustalić, czy filmy z uroczystości w Poznaniu i w Ławicy, były nadal wyświetlane. Nie wiadomo również, czy się zachowały, nawet w postaci fotosów. Pozostaje zatem wierzyć, że może gdzieś głęboko w archiwach, znajdują się ich nieodkryte kopie.