KOWALSKI Kazimierz Józef
biskup chełmiński, dowódca baterii artylerii, naukowiec i duszpasterz, kpt. WP. Ur. 2 III w Gnieźnie, w rodzinie nauczyciela Leona i Pelagii z domu Celler. W 1914 zdał maturę w miejscowym gimnazjum. W latach 1914-15 i w 1918 był wcielony do wojska niem., w którym awansował do stopnia porucznika artylerii.
W l. 1918-19 uczestniczył w powstaniu wielkopolskim, walcząc na froncie w okolicach Leszna, jako dowódca 1. baterii pułku artylerii ciężkiej. W VI 1919 rozpoczął studia teologiczne w Poznaniu. Wiosną 1920 r. ponownie w wojsku jako instruktor artylerii w poznańskich koszarach sołackich i na froncie litewsko-białoruskim. W latach 1920-22 studiował teologię w Münsterze i Strasburgu. W X 1922 r. przyjął w Gn. święcenia kapłańskie.
W latach 1922-25 studiował na uniwersytecie w Lowanium w Belgii. Studia ukończył jako doktor filozofii. W tym samym czasie prowadził duszpasterstwo wśród robotników polskich. W 1926 wykładał filozofię i etykę w seminarium duchownym w Poznaniu, a w 1927 został wicerektorem tej uczelni. W 1930 uzyskał habilitację na Wydziale Teologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 1935 r. został mianowany rektorem seminarium duchownego w Poznaniu. W 1937 habilitował się powtórnie na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego. W latach 1929-39 zajmował się ruchem misyjnym osób duchownych i świeckich.
W latach 1939-45 z powodu wydanego nań wyroku śmierci przebywał pod nazwiskiem J. Powelski w Generalnym Gubernatorstwie. W tych latach był kapelanem Sióstr Służebniczek w Pełkinie k. Jarosławia i kapelanem domowym Czartoryskich. Udzielał się w tajnym nauczaniu i głosił rekolekcje. Duszpasterzował w Pełkini k. Jarosławia. Od III 1945 pełnił funkcję rektora seminarium duchownego w Gn. W V 1946 został mianowany biskupem chełmińskim w Pelplinie. Od 1947 r. prowadził wykłady z misjologii. Przewodniczył 3 komisjom episkopatu Polski. Pracował także w Krajowej Unii Apostolskiej Kleru i należał do Komisji Studiów KUL.
Od 14 II do 2 III 1950 r. został internowany. Pod ścisłą obserwacją Służby Bezpieczeństwa do 1968 r. Od 1960 r. był konsultantem w komisji liturgicznej i misjologicznej, przygotowującej materiały do II Soboru Watykańskiego. W latach 1962-65 uczestniczył w pracach tego soboru. Od 1923 r. opublikował 500 prac: książek, artykułów, recenzji z zakresu teologii, filozofii i misjologii, listów pasterskich i kazań. Od 1930 r. redagował „Studia Gnesnensia”, a także „Teologię Praktyczną” i „Annales Missiologicae”. Organizował krajowe i międzynar. zjazdy tomistyczne.
Zmarł 6 V 1972 r. w Częstochowie. Spoczywa w krypcie katedry pelplińskiej. Odznaczony Krzyżem Niepodległości i Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym.