LEWANDOWSKI Włodzimierz
Włodzimierz Aleksander Marian Lewandowski Ur. się 12 maja 1894 r., w Ostrowie Wlkp. w rodzinie siodlarza Ludwika i Anastazji z d. Wlazło. Od szóstego roku życia uczęszczał do niemieckiej szkoły powszechnej w rodzinnym mieście. W 1904 r. wstąpił tamże do niemieckiego gimnazjum klasycznego. W 1907 r. został wydalony z III klasy wegen staatsfeindlicher Umtriebe in dem Elternhaus, ponieważ jego młodszy brat brał udział w strajku szkolnym w obronie nauki religii w języku polskim. Po zgnieceniu strajku przez władze pruskie wrócił do IV klasy i kontynuował naukę do 1913 r., kiedy to uzyskał świadectwo dojrzałości.
W trakcie nauki aktywnie działał w Towarzystwie Tomasza Zana, m. in. realizował program tajnego samokształcenia wśród ostrowskich pensjonarek. Prawdopodobnie w dn. 5-23 lipca 1911 r. uczestniczył w wycieczce przedstawicieli TTZ do Krakowa, obok innych uczniów tegoż gimnazjum: Jana Chylewskiego, Czesława Michałowicza i Zygmunta Ertela. Uczestnicy wycieczki zapoznawali się z działalnością tworzących się w Galicji organizacji wojskowych, tj. Polskich Drużyn Strzeleckich, a także z rodzącym się ruchem skautowym. Był jednym z pierwszych ostrowskich skautów. Razem z Leonem Sokołowskim i Czesławem Michałowiczem w 1912 r. założył w Ostrowie drużynę skautową im. księcia Józefa Poniatowskiego, która powiązana była z Lwowską Komendą Skautową.
W 1913 r. uczestniczył w pracach - zorganizowanej przez Kazimierza Glabisza - zakonspirowanej komórki, której zadaniem było szerzenie zrozumienia do zbrojnego wystąpienia w razie sprzyjającego mu rozwojowi wypadków oraz poznawanie rzemiosła żołnierskiego (obserwacje garnizonu niemieckiego, studiowanie regulaminów, map, marsze i wyprawy kolarskie). Po maturze wyjechał do Krakowa, gdzie został członkiem Filareckiego Związku Elsów. W 1913 r. przez 2 semestry studiował medycynę na uniwersytecie w Rostoku. Studia przerwał wybuch I wojny światowej. Został wcielony wojska pruskiego, do 10 Pułku Ułanów w Sulechowie. Z pułkiem tym od 1915 r. brał udział w walkach na froncie wschodnim. Służbę w wojsku pruskim ukończył w stopniu st. żołnierza. W październiku 1918 r. zdezerterował z wojska pruskiego, wrócił do Ostrowa i włączył się w nurt działań niepodległościowych.
10 listopada 1918 r. zagaił patriotycznym przemówieniem wiec Polaków w Ostrowie Wlkp. Mówił o wolnej i zjednoczonej Polsce. Opowiadał o niebezpieczeństwie bolszewizmu, którego następstwa w Rosji zaobserwował. Swoje przemówienie zakończył słowami: nie czerwony sztandar, ale ten (rozwinął wtedy sztandar z orłem) jest znakiem naszym. Został też wybrany w skład powołanego wtedy Komitetu Ludowego.
W tym samym dniu udał się w składzie czteroosobowej delegacji do Strzelnicy Miejskiej na wiec niemieckiej Rady Żołnierskiej, na którym odczytał deklarację Komitetu Ludowego, uznającą Ostrów Wlkp. i powiat za ziemię polską. Następnego dnia „Gazeta Ostrowska” opublikowała podpisaną przez niego odezwę do żołnierzy Polaków, aby wstępowali do tworzonego pułku polskiego. Komendantem pułku został wybrany były legionista sierż. Marian Modrzejewski, natomiast W. Lewandowski został jego adiutantem i uczestniczył w szkoleniu pułku. Po likwidacji pułku był jednym z inicjatorów reaktywowania go przy pomocy polskich władz w Warszawie. Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego, 31 grudnia 1918 r. w dniu przejmowania Ostrowa przez Polaków kierował zajęciem poczty.
24 kwietnia 1919 r. na mocy dekretu Naczelnej Rady Ludowej został skierowany na I kurs organizowanej w Poznaniu i w obozie ćwiczebnym w Biedrusku Szkoły Oficerskiej (Wielkopolskiej Szkoły Podchorążych Piechoty). Po ukończeniu 31 października tegoż roku I okresu wyszkolenia został awansowany do stopnia aspiranta sierżanta, jako jeden z dwóch, obok Józefa Palucha, spośród 115 aspirantów. Po ukończeniu starszego kursu i zdaniu egzaminów z I lokatą 24 marca 1920 r. pozostał w szkole jako instruktor (instruktorami w szkole zostało 6 podchorążych z najwyższymi lokatami). Z dniem 1 kwietnia 1920 r. został mianowany podporucznikiem (starszeństwo ustalono z dniem 1 czerwca 1919 r.). W 1921 r. odbył 6-miesięczny kurs aplikacyjny dowódców kompanii w Rembertowie.
W grudniu 1921 r. został przeniesiony do 64 Pułku Piechoty w Grudziądzu a lutym 1922 r. na własną prośbę został zwolniony z wojska i przeniesiony do rezerwy. W 1931 r. odbył jeszcze w tym pułku ćwiczenia rezerwy, ale już w 1934 r. znajduje się już w ewidencji oficerów rezerwy 68 Pułku Piechoty z Wrześni. W 1939 r. został awansowany do stopnia porucznika rez. ze starszeństwem z dniem 19 marca tegoż roku.
W kilka miesięcy po zwolnieniu z wojska w październiku 1922 r. rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego, ale już w styczniu następnego roku przeniósł się na Wydział Filozoficzny i podjął studia polonistyczne. Studia ukończył w lipcu 1926 r. W 1928 r. uzyskał na Uniwersytecie Poznańskim dyplom doktora filozofii po przedłożeniu rozprawy doktorskiej Zagadka „Farysa” Adama Mickiewicza. Studium z zakresu psychologii humanistycznej oraz zdaniu egzaminów z psychologii i historii literatury polskiej.
W. Lewandowski był jednym z członków założycieli powołanego w 1926 r. Towarzystwa dla badań nad historią Powstania Wielkopolskiego 1918/1919. Na inauguracyjnym posiedzeniu 20 stycznia 1926 r. wygłosił przemówienie. Został powołany skład komisji naukowej towarzystwa, pracującej pod przewodnictwem dr. Kazimierza Kaczmarczyka dyrektora archiwum w Poznaniu. Co najmniej od 1928 r. był referentem w Referacie Historycznym przy DOK VII w Poznaniu, w 1930 (lub 1931) r. objął - po odejściu kpt. Tadeusza Fenrycha - jego kierownictwo. Pracował tam do maja 1933 r. 15 września 1934 r. podjął pracę jako pracownik kontraktowy Towarzystwa dla badań nad historią Powstania Wielkopolskiego 1918/1919. Aktywnie działał na polu badań historii Powstania Wielkopolskiego. Publikował artykuły popularno-naukowe i naukowe dotyczące Powstania Wielkopolskiego. Dr Włodzimierz Lewandowski należał do grupy czołowych historyków młodego pokolenia, zgrupowanych w Referacie Historycznym DOK VII, którzy nadawali w okresie międzywojennym ton badaniom Powstania Wielkopolskiego. W opinii prof. Zdzisława Grota, był najlepszym badaczem wojennych dziejów Powstania Wielkopolskiego. Zajmował się nie tylko epizodami walk powstańczych, lecz podjął próby syntetycznego omówienia całego zbrojnego ruchu powstańczego Doceniał rolę powstania w kształtowaniu zachodniej granicy Polski. Podkreślał też rolę i funkcję walk powstańczych w procesie integrowania się ziem Rzeczypospolitej.
Jeszcze w czasie studiów uniwersyteckich zaczął swoją twórczość naukową od publicystyki historycznej zamieszczając w 1924 r. na łamach „Dziennika Poznańskiego” artykuł Problem historii Powstania Wielkopolskiego. W artykule tym – jako pierwszy - podjął kwestię periodyzacji dziejów Powstania Wielkopolskiego oraz sporu o to, kto był chronologicznie pierwszym poległym powstańcem, Jan Mertka czy Franciszek Ratajczak. Temat periodyzacji rozwinął w wydanej w 1939 r. pracy Udział Wielkopolski w odbudowie Rzeczypospolitej w latach 1918 – 1919. W 1928 r. wyszło jego pierwsze syntetyzujące studium o powstaniu: Wyzwolenie Wielkopolski i Pomorza, t. 1: Powstanie Wielkopolskie (wydane w pracy zbiorowej: Dziesięciolecie Polski odrodzonej1918-1928, Kraków-Warszawa 1928). W 1939 r. wydał kolejną syntetyzującą pracę: Udział Wielkopolski w odbudowie Rzeczypospolitej w latach 1918-1919 (Poznań 1939). W 1934 r. w „Kronice Gostyńskiej” został opublikowany jego referat Warunki polityczne i wojskowe genezy Grupy Leszno, wygłoszony 6 stycznia 1929 r. w Lesznie na uroczystościach obchodów dziesięciolecia Grupy „Leszno”.
W bogatej twórczości Włodzimierza Lewandowskiego, czołowe miejsce zajmuje opracowane razem z gen. bryg. w st. sp. Aleksandrem Załęskim dwutomowe studium: Bitwa o Szubin dnia 11 stycznia 1919 r. Opierając się na pracochłonnych badaniach terenowych i licznych relacjach uczestników, zebranych m. in. w trakcie przeprowadzonej w 1928 r. podróży historyczno-wojskowej opracowali oni najwartościowszą monografię pojedynczej bitwy. W wydanej w 1933 r. broszurze poświęconej Janowi Maciaszkowi, zasygnalizował komplikacje polityczno-wojskowe w Poznaniu od 27 grudnia 1918 r. do końca pierwszej dekady 1919 r. Opisał też działalność wojskową J. Maciaszka. Interesował go także przebieg walk powstańczych na Kujawach oraz związkami Wielkopolski i Pomorza i wyniki swych badań opublikował w cyklu artykułów na łamach „Zewu Polski Zachodniej” oraz „Junaka”. W swoich publikacjach najobiektywniej ocenił organizację Sztabu Dowództwa Głównego, w studium o bitwie szubińskiej zrekonstruował pierwsze dni działalności mjr. Taczaka, organizacje Dowództwa Głównego, opanowanie sytuacji w Wielkopolsce i wyznaczanie celów operacyjnych powstania.
Na podstawie zebranego materiału źródłowego opracował zarys działalności Dowództwa Głównego oraz opublikował w 1939 r. pierwszą syntezę powstania wielkopolskiego. Opracowane przez niego materiały do historii Powstania Wielkopolskiego, stanowiące plon jego wieloletnich badań zostały zdeponowane Wojskowym Biurze Historycznym. W końcu maja 1939 r. W. Lewandowski rozesłał do kilku instytucji, w tym do Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie „Memoriał” o projekcie pracy: Pierwsze dni istnienia Dowództwa Głównego (Wielkopolskie procesy polityczno-wojskowe w czasie od 27 XII 1919 r. do 22 I 1919 r.). Wybuch wojny spowodował, że nie udało się doprowadzić do wydania drukiem ustaleń W. Lewandowskiego.
Aktywnie działał w ruchu kombatanckim. Był zwolennikiem konsolidacji związków powstańczych i utworzenia jednego Związku Powstańców Wielkopolskich. Był członkiem Związku Weteranów Powstań Narodowych R. P. 1914/19, w którym pełnił m. in. funkcję Prezesa Okręgu Poznań, także Przewodniczącego Komisji Redakcyjnej i redaktora naczelnego organu tego związku „Jutro”. Po przekształceniu ZWPN R.P. 1914/19 w Związek Powstańców Wielkopolskich został członkiem Zarządu Głównego oraz pełnił funkcje przewodniczącego Komisji Redakcyjnej.
W okresie międzywojennym odznaczony został w 1928 r. z okazji obchodów 10-lecia Powstania Wielkopolskiego Srebrnym Krzyżem Zasługi za zasługi położone w Powstaniu Wielkopolskim. W 1933 r. otrzymał Złoty Krzyż Zasługi za wyjątkowo gorliwą i owocną pracę w służbie państwowej.
Włodzimierz Lewandowski w kwietniu 1926 r. zawarł związek małżeński z Janiną Musierowiczówną. W latach 1926 – 1927 mieszkał w Wągrowcu, co najmniej od 1933 r. w Poznaniu.
Nieznane są losy W. Lewandowskiego po wybuchu wojny. W swoich wspomnieniach doc. Tadeusz Grygier, w okresie międzywojennym pracownik Referatu Historycznego DOK VII, pisze, iż W. Lewandowski był członkiem Straży Obywatelskiej Miasta Poznania i na początku września przebywał jeszcze w Poznaniu (T. Grygier spotkał go w Poznaniu w Głównej). Nie wiadomo natomiast kiedy i w jakich okolicznościach znalazł się na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej i w jaki sposób dostał się do niewoli sowieckiej. Wiadomo, że przebywał w obozie w Starobielsku. Jego nazwisko znajduje się w „Wykazie akt ewidencyjnych jeńców wojennych, którzy opuścili obóz w NKWD ZSSR w Starobielsku”. Wiosną 1940 r. został zamordowany w Charkowie.
W 2007 r. ś. p. Prezydent RP Lech Kaczyński błędnie awansował pośmiertnie W. Lewandowskiego do stopnia porucznika, ponieważ podstawą awansów w 2007 r. były dane z ksiąg cmentarnych. W charkowskiej księdze cmentarnej został on błędnie wykazany w stopniu ppor. rez. na podstawie danych z Rocznika Oficerskiego Rezerw 1934. Przed rozpoczęciem procedury awansowej stopnie wojskowe nie zostały zweryfikowane, pomimo że już w 2003 r. ukazało się opracowanie Ryszarda Rybki i Kamila Stepana: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939.
Biorąc pod uwagę fakt, iż z dn. 19 marca 1939 r. otrzymał awans do stopnia por. rez., w 2007 r. powinien otrzymać awans do stopnia kapitana.