Miejsca Pamięci

ŚRODA WIELKOPOLSKA (miasto powiatowe)

1. Pośrodku Starego Rynku od 17 IX 1967 r. wznosi się pomnik 700-lecia miasta (proj. Jerzy Szałankiewicz). Wśród tablic umieszczonych po wschodniej stronie pomnika jest odsłonięta 27 XII 1988 r. metalowa tablica z podobizną krzyża powstańczego, poświęcona pamięci średzian uczestników Powstania Wielkopolskiego 1918 r.

2. Na frontowej ścianie budynku Liceum Ogólnokształcącego (ul. ks. Kegla 1a) wmurowano tablicę kamienną z wizerunkiem krzyża powstańczego i napisem: Nie rzucim ziemi skąd nasz ród. Została odsłonięta 6 VI 1986 r. w czasie uroczystości nadania szkole imienia Powstańców Wielkopolskich.

3. W północno-wschodniej części cmentarza przy ul. Nekielskiej znajduje się kwatera grobów powstańców wielkopolskich, wydzielona murem kamiennym. Urządzono ją w 1935 r., a pośrodku niej stał odsłonięty 11 VIII 1935 r. pomnik projektu Edwarda Haupta (zniszczyli go hitlerowcy). Obecnie wznosi się tu metalowy krzyż, poniżej którego na kamiennym cokole umieszczono napis Dla ciebie, Polsko, i dla twej chwały. Na tablicy z prawej strony cokołu wypisano 14 miejsc bitew powstańczych Przy krzyżu spoczywa dziewięciu poległych (LS wymienia ośmiu z nich – poległych lub zmarłych w styczniu, lutym, kwietniu i maju 1919 r., w kilku przypadkach podając inne brzmienie nazwiska oraz datę i miejsce urodzenia lub śmierci), a obok pochowano 121 zmarłych później uczestników powstania. Pojedyncze groby mają jednakowe nagrobki. W kwaterze znajdują się także zbiorowa mogiła ofiar rozstrzelanych przez hitlerowców we wrześniu i październiku 1939 r. (ekshumowanych na to miejsce w czerwcu 1945 r.) oraz grób działacza PZPR i posła Stanisława Miłostana (1902-63). Uczestnicy powstania wielkopolskiego spoczywają również w innych miejscach tego cmentarza.

4. Z prawej strony cokołu wspomnianego krzyża wmurowano tablicę poświęconą Alfredowi Milewskiemu (1893-1959), majorowi artylerii, dowódcy 1. kompanii średzkiej w powstaniu wielkopolskim, a potem dowódcy III baonu Grupy Zachodniej, oraz jego żonie Sabinie (1893-1965), również uczestniczce powstania. Pochowani są oni na cmentarzu w Leicester w Wielkiej Brytanii.

5. Przed centralnym krzyżem w opisanej wyżej kwatery pochowano ks. Mieczysława Meissnera (1877-1938), proboszcza średzkiego i społecznika, organizatora powstania na terenie miasta, inicjatora założenia tej kwatery cmentarnej. Epitafium ks. Meissnera znajduje się w kruchcie kościoła kolegiackiego.

6. Z przodu tej kwatery, z lewej strony, 27 XII 2008 r. została odsłonięta znacznych rozmiarów czarna kamienna tablica ozdobiona metalowym wizerunkiem krzyża powstańczego. Wypisano na niej 366 nazwisk uczestników powstania ze Środy i okolic.

7. Na cmentarzu parafialnym, przy głównej alejce, 28 XII 2011 r. odsłonięto wolno stojącą czarną tablicę kamienną, poświęconą powstańcom wielkopolskim – członkom Kurkowego Bractwa Strzeleckiego.

8. Na budynku u zbiegu ulic Niedziałkowskiego i Brodowskiej, naprzeciwko wieży ciśnień, w 2018 r. powstał mural upamiętniający powstanie wielkopolskiego. Znajdują się na nim: maszerująca grupa żołnierzy, chorągiew powstańcza, sztandar 1. kompanii średzkiej i portret jej dowódcy – majora Alfreda Milewskiego (1893-1959).