Miejsca Pamięci

ZBĄSZYŃ (miasto w powiecie nowotomyskim)

1. Pośrodku pl. Wolności wznosi się pomnik ufundowany przez społeczeństwo ziemi zbąskiej ku czci powstańców wielkopolskich, bojowników o wolność i demokrację oraz ofiar hitleryzmu, odsłonięty 17 I 1969 r. na miejscu poprzedniego pomnika z 1924 r., który zniszczyli hitlerowcy. Ma on kształt nieregularnego, pionowego elementu betonowego z płaskorzeźbionymi postaciami, zwieńczonego krzyżem i stylizowanym orłem (proj. Jerzy Sobociński).

2. Na cmentarzu przy ul. Mostowej, na końcu dróżki prowadzącej od bocznego wejścia, spoczywają w zbiorowym grobie: Stanisław Cieślak (1893-1919), szeregowiec Katella i Jan Wojtkowiak, zmarli 12 i 15 II 1919 r. w niewoli w Sulechowie oraz jeden szeregowiec o nieznanym nazwisku. Początkowo pochowano ich w Sulechowie, za dawną granicą państwową. Po długich staraniach uzyskano zgodę Niemców na ekshumację i pogrzebano ich uroczyście 29 XI 1931 r. na cmentarzu w Zbąszyniu. Obszerna mogiła otoczona jest ogrodzeniem ze sztucznego kamienia i kryta płytą z wizerunkiem krzyża Virtuti Militari. Na pionowym nagrobku z datą 1935 widnieje krzyż, czarna tablica informacyjna i dwie tabliczki z podobiznami orłów.

3. Na tym samym cmentarzu, przy poprzecznej alejce na prawo od drewnianej kaplicy, znajduje się druga mogiła powstańców wielkopolskich, otoczona ogrodzeniem łańcuchowym na betonowych słupkach. Na wysokim nagrobku widnieje w owalnym wgłębieniu krucyfiks oraz napis: R.I.P. Za Ojczyznę. Niżej umieszczono tablicę ku czci Franciszka Kałka (1893-1919) z Porażyna, szeregowca z kompanii opalenickiej poległego 11 I pod Zbąszyniem (według LS pochowany jest w Opalenicy), i rozstrzelanego przez Grenzschutz za sprawy narodowe kaprala Jacentego Janka (patrz niżej). Na mogile ułożono w 1934 r. czarną płytę kamienną zdobioną podobizną krzyża Virtuti Militari, ufundowaną ku czci poległych przez Towarzystwo Powstańców i Wojaków ze Zbąszynia.

4. W pobliżu stacji kolejowej, przy parkanie dawnego zakładu wikliniarskiego, kamieniem z tablicą odsłoniętym 20 VII 1972 r. upamiętniony jest Jacenty Janek (1881-1919). Był to kolejarz pochodzący z pobliskiej Przyprostyni. Pełniąc służbę na stacji, tak poustawiał wagony, by ułatwić powstańcom zajęcie dworca. Niemcy uwięzili go za to i rozstrzelali w tym miejscu 11 I 1919 r. Ulica, przy której stoi kamień, od 1989 r. nosi imię J. Janka.

5. Na fasadzie kościoła parafialnego 29 XII 2013 r. odsłonięto kamienną tablicę ku czci dwóch księży-wikariuszy z tutejszej parafii, uczestniczących w powstaniu wielkopolskim.