Miejsca Pamięci

BYDGOSZCZ (miasto wojewódzkie)

1. Przed gmachem Uniwersytetu Techniczno-Przyrodniczego przy ul. Bernardyńskiej 6 znajduje się pomnik. Grób kamienny nakryty jest ukośnie położoną białą marmurową płytą z postacią anioła trzymającego wieniec laurowy (wewnątrz niego daty 1918/19) oraz napisem: Nieznanemu Powstańcowi Wlkp. Rodacy (proj. J. Zawitaj). Pochowano w nim 8 VIII 1925 r. nieznanego powstańca, ranionego 16 VI 1919 r. pod Murowańcem, który zmarł kilka dni później (pierwotnie spoczął na cmentarzu nowofarnym). Przed mogiłą umieszczono znicz gazowy na niskiej blaszanej podstawie z rzeźbami orłów i datą 1918-1919. Pomnik, zniszczony przez hitlerowców w 1939 r., został odtworzony do 25 VIII 1946 r. Później przekomponowano go i uzupełniono rzeźbą leżącego strudzonego powstańca – odlew w brązie na cokole okładanym polerowanym granitem, wykonany według projektu prof. Stanisława Horno-Popławskiego przez Aleksandra Dętkosia. Wokół znajduje się kompozycja z płytek chodnikowych i kostek kamiennych. Pomnik w nowym kształcie odsłonięto 29 XII 1986 r. Przy zniczu 27 XII 2003 r. postawiono kamień z czarną tablicą w hołdzie bohaterskim przodkom naszym z wyrazami czci i pamięci, ufundowany przez Towarzystwo Pamięci Powstania Wielkopolskiego oraz społeczeństwo Kujaw i Pomorza. Płyta kamienna, umieszczona 12 XII 2008 r. w nawierzchni chodnika, upamiętnia kolejne przekształcenie i renowację pomnika przed obchodami 90. rocznicy powstania.

2. Na cmentarzu nowofarnym przy ul. Artyleryjskiej, po południowej stronie znajdującego się tam kościoła Świętego Krzyża, w narożniku kwatery żołnierzy poległych i zmarłych w latach 1920-23 znajduje się pomnik projektu Jakuba Joba: figura Matki Boskiej Królowej Polski na kwadratowym słupie, odsłonięta 15 VIII 1930 r., w 10-lecie bitwy nad Wisłą. Z lewej strony cokołu mała tabliczka z czarnego marmuru informuje, że są tu pochowani czterej powstańcy z 1919 r. (w tym jeden o nieznanym nazwisku). LS bliższe dane podaje o Stanisławie Wojciechowskim (1892-1919) z Korytnicy k. Raszkowa, kapralu z kompanii wrzesińskiej, zmarłym 29 V w niewoli niemieckiej z ran odniesionych pod Szubinem, oraz Andrzeju Ziębie z 1. batalionu saperów, zmarłemu 17 II 1920 r. wskutek choroby. Wśród grobów znajdujących się w tej kwaterze są cztery mogiły innych powstańców, którzy stracili życie w styczniu i lutym 1919 r. LS spośród nich wymienia Franciszka Buraka (1890-1919; według LS urodzonego w 1891 r.) z Pułku Grenadierów Kujawskich, Wojciecha Knacha (1895-1919; w LS Knaka, urodzonego w 1896 r.) i Kazimierza Piwkowskiego (1894-1919), zmarłych w niewoli w Bydgoszczy.

3. W południowej kruchcie bazyliki katedralnej przy ul. Farnej widnieje tablica z czarnego marmuru upamiętniająca powstańców wielkopolskich i wkroczenie 20 I 1920 r. wojsk polskich do Bydgoszczy. Ufundowali ją w 1978 r. uczestnicy walk, a zaprojektował Alfons Szumiński.

4. Wśród tablic umieszczonych na frontowej ścianie budynku Pomorskiego Muzeum Wojskowego (ul. Czerkaska 2) znajduje się tablica zaprojektowana przez Adama Jeziorzańskiego i odsłonięta 20 I 2009 r. Obok wizerunku orła, krzyża powstańczego i szabli umieszczono na niej napis ku czci bohaterskich powstańców wielkopolskich, którzy przywrócili Pomorze i Kujawy Macierzy.

5. Na wschodniej ścianie zewnętrznej kościoła Świętych Polskich Braci Męczenników na Wyżynach, przy ul. ks. Popiełuszki, w latach 1989-91 umieszczono siedem figuralnych płaskorzeźb ceramicznych poświęconych męczeństwu Polaków w zmaganiach o wolną Ojczyznę (proj. Kazimierz Gąsiorowski). Jedna z nich (trzecia od prawej) symbolizuje walkę o odzyskanie niepodległości w latach 1918-19.

6. Pośrodku pl. Wolności od 1945 r. wznosi się Obelisk Wolności (proj. Jan Kossowski), pierwotnie poświęcony żołnierzom radzieckim. W czasie przebudowy pomnika w 1995 r. z czterech stron cokołu umieszczono tablice metalowe zaprojektowane przez Aleksandra Dętkosia, upamiętniające najważniejsze dla miasta wydarzenia. Na tablicy od strony wschodniej widnieje Powstanie Wielkopolskie 1918-1919.