Wybierz Strony

• Podczas I wojny światowej
• Zajęcie Ruchocic, Rakoniewic, Jabłonny, Rostarzewa i Wolsztyna
• Po powstaniu

8. Po powstaniu

16 lutego 1919 roku zawarty został rozejm w Trewirze, który generalnie zakończył działania wojenne w Wielkopolsce, chociaż do lokalnych starć dochodziło jeszcze wielokrotnie.

Trudno przecenić wkład mieszkańców dzisiejszego powiatu grodziskiego w zmagania militarne powstania wielkopolskiego. Bardzo istotną rolę w powstaniu pełnił sam Grodzisk jako siedziba sztabu i baza logistyczna Frontu Zachodniego. Dogodne połączenia z Poznaniem i bezpieczna odległość od bezpośrednich działań zbrojnych, a przede wszystkim przewaga ludności polskiej uczyniły z Grodziska znaczący ośrodek rekrutacyjny. W czasie powstania wielkopolskiego do 16 lutego 1919 roku w mieście zorganizowano trzy kompanie powstańcze, odział kawalerii oraz kilka mniejszych oddziałów. Była to ogromna zasługa ppor. Józefa Skrzydlewskiego. Najbardziej spektakularne działania były związane z Grodziską Kompanią Powstańczą, która zaliczała się do pierwszych i zarazem najlepiej zorganizowanych oraz uzbrojonych jednostek powstańczych na późniejszym Froncie Zachodnim. Dlatego w pierwszych dniach powstania poszczególne oddziały z tej kompanii wspomagały najróżniejsze kierunki działań; od Nowego Tomyśla i Zbąszynia poprzez Rakoniewice, Wolsztyn i Kopanicę. Zupełnie inaczej wyglądały losy kolejnych kompanii sformowanych w Grodzisku, które już w całości wchodziły w skład regularnych jednostek wojskowych. W składzie 2 pułku strzelców wielkopolskich, znajdowała się dawna 2 kompania grodziska przemianowana na 5 kompanię II batalionu. Kompania ta zapisała się przede wszystkim krwawymi walkami pod Miedzichowem. Do wspomnianego pułku trafiła również 3 kompania sformowana w Grodzisku. Uroczyste zaprzysiężenie rekrutów kompanii miało miejsce na Starym Rynku w Grodzisku 2 lutego 1919 roku¹². 

Niezwykłą aktywność bojową wykazywał oddział konny dowodzony przez Mieczysława Królikowskiego. Początkowo niewielki rozrósł się ostatecznie do 30 kawalerzystów. Wśród nich byli między innymi: Tadeusz Frankowski, Kazimierz Knoll, Józef Nowak, Zygmunt Sarazin, Maksymilian Szczepański, Bronisław Skoraszewski, Wincenty Rabiega, Walenty Olejniczak, Stanisław Sibilski, Maksymilian Siwek, Józef Wojciechowski, Władysław Gabski i Stanisław Nowak¹³. Co prawda nie odnotował spektakularnych szarż kawaleryjskich, ale jego zadania patrolowe i zwiadowcze były nieocenione. Oddział ten razem z Mieczysławem Królikowskim trafił przeważnie w szeregi I pułku Ułanów Wielkopolskich, późniejszego 15 pułku Ułanów Poznańskich.

W czasie powstania wielkopolskiego w Grodzisku zlokalizowano liczne oddziały sanitarne, między innymi z Jarocina, Kórnika i Śremu. Komendantem szpitala w Grodzisku został lekarz batalionu śremskiego doktor Seweryn Matuszewski. W lutym 1919 roku w związku z planowanymi działaniami na Zbąszyń przybył do miasta zespół chirurgów z samym szefem powstańczych służb sanitarno- medycznych, generałem Ireneuszem Wierzejewskim. W tym czasie zgromadzono poważne zapasy środków opatrunkowych i leków, a dodatkowy szpital powstańczy utworzono we dworze w Piaskach.

Po zawarciu rozejmu w Trewirze cały czas trwał proces formowania regularnej armii wielkopolskiej, tym bardziej, że zagrożenie ze strony Niemiec było bardzo duże jeszcze do końca czerwca 1919 roku. Grodzisk stał się siedzibą sztabu Okręgu Wojskowego II, który był elementem utworzonego Frontu Wielkopolski. W mieście ulokowano magazyny mundurowe oraz szwalnię, a ich personel wchodził w skład kompanii gospodarczej „Grodzisk”. Na terenie miasta i okolicy działał pluton Żandarmerii Polowej, który w grudniu 1919 roku przekazał na miejscowy Komitet Czerwonego Krzyża 187,5 marek.

Polegli i zmarli powstańcy wielkopolscy z Grodziska i okolic (wszyscy w 1919 roku): Bartkowiak z Gnina (9 lutego), Bogusławski Włodzimierz z Grodziska (10 stycznia), Braun z Gnina (11 lutego), Chocieszyński Kazimierz z Grodziska (11 lutego), Dekarz Jan z Woźnik (11 lutego), Gwiazdowski Jan z Kobylnik (11 lutego), Gwiazdowski Józef z Kobylnik (11 lutego), Kaczmarek z Gnina (11 lutego), Koliński Stefan z Grodziska (utonął 20 czerwca), Kozioł Józef z Chrustowa (11 lutego), Kutschenreiter Otto (…), Małecki Ludwik ze Zdroju (11 lutego), Napieralski Stanisław z Buku (11 lutego), Palicki Józef z Grodziska (11 lutego), Ruchalski Czesław z Grodziska (11 lutego), Rysmann Wiktor ze Słocina (6 stycznia), Smolibowski Antoni z Grodziska (utonął 20 czerwca), Stachecki Jan z Grodziska (…..), Sternal Jan z Grodziska (11 lutego), Tusz Ludwik z Grąblewa ( 11 lutego), Żychliński Franciszek z Ptaszkowa (11 lutego), Powstaniec N.N. (11 lutego). Wszystkim zainteresowanym historią powstania wielkopolskiego na ziemi grodziskiej polecamy między innymi bogatą literaturę regionalną¹⁴.

Przypisy:

¹ „Postęp”, nr 67 z 21 marca 1918.

² Tamże, nr 214 z 18 września 1918.

³ APP. Akta miasta Grodziska do 1950 (AmG), sygn. 1136, Sprawozdanie z obrad Sejmiku Powiatowego z 29 kwietnia 1915 roku, tłumaczenie Bogdan Michalak.

⁴ Muzealna Izba Tradycji Ziemi Grodziskiej (MZG), G. Kubacki, Przygotowania do wybuchu powstania, maszynopis, s. 2.

⁵ „Kurier Poznański”, nr 26 z 1 lutego 1919.

⁶ „Kurier Poznański”. Nr 37 z 14 lutego 1919.

⁷ E. Laskowski; Miejscowości parafii Jabłonna Dekanatu Grodziskiego, Grodzisk Wielkopolski 2002, s.34.

⁸ K. Bielecki; Ziemia Grodziska w walce o wyzwolenie narodowe 1918-1919, Grodzisk Wlkp.1978, s.32.

⁹ M. Basiński: Droga ku wolności, Rakoniewice 2008, s.17.

¹⁰ P. Jakuboszczak: Działalność patriotyczno- niepodległościowa mieszkańców Wielichowa w latach 1900-1945, Grodzisk Wielkopolski 1998, s.45- 46.

¹¹ Biblioteka Kurnicka: T. Skrzydlewski; Pamiętniki i wspomnienia…s.65.

¹² „Postęp”, nr 27 z 2 lutego 1919.

¹³ MZG. G. Kubacki: Przygotowania do wybuchu Powstania Wielkopolskiego na ziemi grodziskiej, s.7.

¹⁴ Patrz szerzej: K. Bielecki; Ziemia Grodziska w walce o wyzwolenie narodowe 1918-1919, Grodzisk Wlkp.1978; Z. Kościański; Grodzisk Wielkopolski w dobie powstania wielkopolskiego 1918-1919 [w] Grodzisk Wielkopolski, Zarys dziejów, Praca zbiorowa pod redakcją B. Polaka, Grodzisk Wlkp.1990; P. Jakuboszczak; Działalność patriotyczno- niepodległościowa mieszkańców Wielichowa w latach 1900-1945, Grodzisk Wielkopolski 1998; J. Kaminiarz, J. Kubiak, M. Rezler; Powstanie  Wielkopolskie 1918-1919 na Ziemi Grodziskiej, Grodzisk Wielkopolski 1999; M. Basiński; Droga ku wolności, Rakoniewice 2008; Wielichowo w 90 rocznicę Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, Praca zbiorowa, Grodzisk Wielkopolski 2009; D. Matuszewski; Grodziszczanie pod bronią. Tradycje patriotyczne mieszkańców powiatu grodziskiego, Grodzisk Wielkopolski 2013; Grodziski Słownik Biograficzny Powstańców Wielkopolskich z 1918-1919 roku, Praca zbiorowa, Grodzisk Wielkopolski 2014.