Wybierz Strony

• Pod pojęciem tym rozumiemy (...)
• Nieustabilizowana sytuacja w terenie (...)
• Podczas ustalania etatu wojska kierowano się (...)
• Kawaleria Wojsk Wielkopolskich zorganizowana była (...)

Nieustabilizowana sytuacja w terenie i nieutrwalona struktura organizacyjna utrudniały szczegółowe planowanie operacyjne. Również Komisariat NRL starał się ograniczyć zasięg podejmowanych działań, by nie komplikować położenia regionu na konferencji pokojowej. Początkowo więc zamierzano osiągnąć linię Jezior Zbąszyńskich, na północy zaś linię Noteci i Kanał Bydgoski. W teren wysyłano instrukcje taktyczne, a już 4 stycznia 1919 r. rozpoczęto centralne kierowanie poszczególnymi kompaniami w zależności od sytuacji. Ustalono też linie frontowe.

7 stycznia 1919 r., ogłoszono utworzenie na obszarze Poznańskiego siedmiu okręgów wojskowych (OW):

I OW obejmował powiaty: Poznań miasto, Poznań wschód i Poznań zachód. Na dowódcę Okręgu wyznaczono rotmistrza Ryszarda Koperskiego.

II OW. Powiaty: Września, Środa, Witkowo i Gniezno; dowódca: podpułkownik Kazimierz Grudzielski.

III OW. Powiaty: Wyrzysk, Bydgoszcz, Szubin, Inowrocław, Strzelno, Mogilno, Żnin i Wągrowiec; dowódca: major Napoleon Koczorowski.

IV OW. Powiaty: Chodzież, Czarnków, Wieleń, Skwierzyna, Międzychód, Szamotuły i Oborniki; dowódca: kapitan Zdzisław Orłowski.

V OW. Powiaty: Międzyrzecz, Nowy Tomyśl, Grodzisk, Babimost, Śmigiel, Kościan, Wschowa, Leszno; dowódca: podporucznik Kazimierz Zenkteler.

VI OW. Powiaty: Śrem, Jarocin, Pleszew, Gostyń, Rawicz, Krotoszyn i Koźmin; dowódca: podporucznik Zbigniew Ostroróg-Gorzeński.

VII OW. Powiaty: Ostrów, Odolanów, Ostrzeszów, Kępno; dowódca: podporucznik Władysław Wawrzyniak.

Po zajęciu Inowrocławia i kontrowersjach wynikających z roli ppor. Pawła Cymsa, rozkazem dziennym Dowództwa Głównego z 13 stycznia 1919 r. powołano dwa kolejne okręgi:

VIII OW. Powiaty: Inowrocław i Strzelno; dowódca: podporucznik Paweł Cyms.

IX OW. Powiaty: Kościan, Śmigiel, Leszno i Wschowa; dowódca: podporucznik Józef Gomerski.

Poza tym z VI Okręgu Wojskowego wydzielono powiat krotoszyński i przydzielono do Okręgu VII.

Dowódca okręgu wojskowego zajmował się administracją wojskową podległego mu obszaru. Do jego obowiązków należało również kierowanie tworzeniem wojska z istniejących już oddziałów regionalnych, a także obroną znajdującego się na jego obszarze odcinka frontu i swojego okręgu. Podlegali mu dowódcy wszystkich oddziałów znajdujących się na jego obszarze – był więc równocześnie administratorem i dowódcą, co było wynikiem etapu rozwoju powstania. W pierwszym okresie powstania ciężar kierowania walkami prowadzonymi w różnych miejscach Wielkopolski spoczywał na dowódcach okręgów wojskowych.

Stanisław Taczak zapoczątkował działalność od początku, „od zera”, przygotował grunt pod dalszą pracę organizacyjną, którą kontynuował i rozwinął gen. Józef Dowbor Muśnicki. Ostatni rozkaz dzienny S. Taczak podpisał 13 stycznia 1919 r.; dwa następne sygnował tylko podpułkownik J. Stachiewicz. Rozkaz nr 11 z 16 stycznia nosił już podpis nowego głównodowodzącego. Rozpoczął się nowy okres formowania Armii Wielkopolskiej, w kierunku utworzenia wojska regularnego. W umowie zawartej 11 stycznia 1919 r. pomiędzy generałem i Komisariatem NRL dość dokładnie określono kompetencje nowego głównodowodzącego, któremu wyraźnie zwrócono uwagę na zwierzchni charakter KNRL nad wojskiem. Kontrolę nad armią sprawował Wydział Wojskowy KNRL, na którego czele stali kolejno: Jan Maciaszek, kapitan Władysław Sczaniecki oraz generał podporucznik Kazimierz Raszewski. Major S. Taczak objął stanowisko II kwatermistrza Dowództwa Głównego.

Rozgraniczenie kompetencji Dowództwa Głównego i Komisariatu NRL wyraziło się już 17 stycznia, gdy KNRL wydał rozporządzenie o powołaniu pod broń roczników 1897 i 1898. Zaczęto formować podstawy personalne pod tworzenie armii regularnej. Kolejny pobór ogłaszano jeszcze dwukrotnie: 4 marca 1919 r. – roczników 1895-1896 i 1900 oraz 24 kwietnia – roczników 1894 i 1901. Od tego czasu ci powstańcy, którzy brali udział w pierwszych walkach, a potem wrócili do domów, jeśli byli zdolni do noszenia broni, musieli wrócić do szeregów. W dniu 21 stycznia 1919 r. Komisariat NRL ustalił tekst roty przysięgi obowiązującej wszystkich żołnierzy Wojsk Wielkopolskich: „W obliczu Boga Wszechmogącego w Trójcy Świętej Jedynego ślubuję, że Polsce, Ojczyźnie mojej i sprawie całego Narodu Polskiego zawsze i wszędzie służyć będę, że kraju Ojczystego i dobra narodowego do ostatniej kropli krwi bronić będę, że Komisariatowi Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i dowódcom, i przełożonym swoim mianowanym przez tenże Komisariat, zawsze i wszędzie posłuszny będę, że w ogóle tak zachowywać się będę, jak przystoi na mężnego i prawego żołnierza-Polaka, że po zjednoczeniu Polski złożę przysięgę żołnierską, ustanowioną przez polską zwierzchność państwową".

Od 19 stycznia zmieniono strukturę Dowództwa Głównego, wprowadzając wyodrębnienie dwóch pionów: organizacyjno-taktycznego i administracyjnego. Tego samego dnia Dowództwo Główne przeniosło się z hotelu „Royal” do nowej siedziby: gmachu zajmowanego wcześniej przez niemieckie dowództwo V Korpusu Armijnego, na placu Działowym. Równocześnie z rozbudową Dowództwa i Sztabu generał Muśnicki zaczął sobie odpowiednio dobierać współpracowników, dążąc do usunięcia oficerów związanych z Józefem Piłsudskim. Już 31 stycznia w miejsce ppłk. J. Stachiewicza obowiązki szefa sztabu objął przybyły do Wielkopolski podpułkownik Władysław Anders – oficer I Korpusu Polskiego. Trzecim szefem Sztabu Dowództwa Głównego był pułkownik Jan Wroczyński, który pełnił swe obowiązki od 18 kwietnia do listopada 1919 r., do likwidacji Dowództwa Głównego.

Wkrótce do Poznania przybyli inni oficerowie z I Korpusu Polskiego, którzy na rozkaz generała Muśnickiego objęli wiele kierowniczych stanowisk w Wojskach Wielkopolskich. Szczególną rolę w Wojskach Wielkopolskich odegrali: pułkownik Wacław Przeździecki, major Alfons Wojtkielewicz, rotmistrz Bronisław Wzacny, pułkownik (potem generał) Daniel Konarzewski, pułkownik Anatol Kędzierski, pułkownik Jan Skoryna, pułkownik Michał Milewski, generał podporucznik [brygady] Stanisław Dubiski. Wzorem swego zwierzchnika szybko znaleźli wspólny język z Wielkopolanami i doskonale się wśród nich czuli. Wyższe stanowiska dowódcze w wojsku stopniowo zostały obsadzone przez oficerów nie tylko odpowiednich stopniami, ale też przygotowanych teoretycznie do swych funkcji i mających doświadczenie liniowe.

W dniu 18 stycznia 1919 r. Dowództwo Główne wydało rozkaz operacyjny nr 1, w którym wprowadzono podział linii dzielącej stronę powstańczą od przeciwnika, na fronty:

– północny: od granicy z Królestwem Polski koło Inowrocławia do jeziora Białego koło Czarnkowa; dowódca: podpułkownik Kazimierz Grudzielski;

– zachodni: od jeziora Białego do Kanału Obry koło Wolsztyna; dowódca: pułkownik Michał Milewski;

– południowo-zachodni (inaczej „Grupa Leszno”): od Kanału Obry do Ponieca; dowódca: podporucznik Bernard Śliwiński;

– południowy: od Ponieca wzdłuż granicy z prowincją śląską do granicy z Królestwem Polskim; dowodził tam podporucznik Władysław Wawrzyniak.

Dowódcy grup (frontów) pod względem operacyjnym podlegali bezpośrednio Dowództwu Głównemu, zaopatrzenia i administracji zaś – dowódcom Okręgów Wojskowych. I Okręg Wojskowy (poznański) miał formować rezerwę operacyjną, przewidzianą do działania na dowolnych odcinkach, w miarę potrzeby. Poszczególni dowódcy frontów i odcinków otrzymali zadanie natychmiastowego przystąpienia do formowania pułków strzeleckich (piechoty) na podległym im obszarze.

Aby można było sprawnie realizować postawione zadania, należało zmniejszyć liczbę okręgów wojskowych. Zatem 19 lutego 1919 r. całą strukturę administracyjno-wojskowego obszaru objętego powstaniem, podzielono na trzy Okręgi Wojskowe, skorelowane z poszczególnymi frontami:

I. Północny: powiaty: Wieleń, Czarnków, Piła, Chodzież, Wyrzysk, Bydgoszcz, Wągrowiec, Gniezno, Witkowo, Żnin, Szubin, Inowrocław, Strzelno,

II. Zachodni: powiaty: Poznań – wschód, Poznań – zachód, Oborniki, Szamotuły, Międzychód, Skwierzyna, Nowy Tomyśl, Międzyrzecz, Babimost, Kościan, Grodzisk, Śmigiel, Leszno, Wschowa,

III. Południowy: powiaty: Gostyń, Rawicz, Koźmin, Krotoszyn, Śrem, Jarocin, Pleszew, Września, Środa, Ostrów Wlkp., Odolanów, Kępno, Ostrzeszów.

Równocześnie ustalono dowódców okręgów, zarazem dowódców frontów: I – ppłk Kazimierz Grudzielski, II – płk Michał Milewski oraz III – płk Adolf Jan Kuczewski. Zatem ten sam oficer był odpowiedzialny za działania bojowe na swoim odcinku i zaopatrzenie oraz uzupełnianie podległego mu wojska. W tym celu w każdym okręgu powołano Komendanturę etapu, zajmującą się sprawami kwatermistrzowskimi; ich siedzibami były kolejno: Gniezno, Poznań i Jarocin.