Wybierz Strony

• Pod pojęciem tym rozumiemy (...)
• Nieustabilizowana sytuacja w terenie (...)
• Podczas ustalania etatu wojska kierowano się (...)
• Kawaleria Wojsk Wielkopolskich zorganizowana była (...)

Kawaleria Wojsk Wielkopolskich zorganizowana była w brygadę jazdy, złożoną z czterech Pułków Ułanów Wielkopolskich; nigdy jednak nie wystąpiła w regionie w połączonym składzie, jako oddzielna jednostka. W pierwszym okresie powstania na poszczególnych odcinkach i frontach były tworzone oddziałki jazdy o różnej liczebności i składzie, wykorzystywane do działań rozpoznawczych, patrolowych i ubezpieczających pole walki. W pierwszym okresie powstania w poszczególnych miejscowościach często tworzone były doraźnie małe oddziałki jazdy, które patrolowały okolice i spełniały funkcje łącznikowe. Przykładowo w początkach stycznia 1919 r. w Kruszwicy utworzono Szwadron Nadgoplański – później porozdzielany pomiędzy poszczególne, formowane pułki ułanów. Takich oddziałów poza Poznaniem było wtedy wiele, żaden jednak nie przekształcił się w większą jednostkę jazdy. W kwietniu 1919 r. z pułków 1 i 3 utworzono 1 Brygadę Jazdy Wielkopolskiej, z pułkownikiem Aleksandrem Pajewskim na czele. W lipcu 1919 r. w Poznaniu rozpoczęto formowanie 4 Pułku Ułanów, zakończone w Grudziądzu i Toruniu. Jednak w tradycji powstania wielkopolskiego najsilniej utrwalił się 1 Pułk Ułanów Wielkopolskich, 7 stycznia 1920 r. przemianowany na 15 Pułk Ułanów Poznańskich.

Artyleria wielkopolska formowana była doraźnie, w miarę zdobywania uzbrojenia, amunicji, potrzebnego wyposażenia. Na frontach powstańczych, zwłaszcza północnym, pod Szubinem, pomimo niewielkiej liczebności odegrała znaczącą rolę. Pierwszy raz w akcji bojowej armaty pod polskim dowództwem wykorzystano przy zdobyciu stacji lotniczej w Ławicy, w nocy z 5 na 6 stycznia 1919 r. Już 9 stycznia 1919 r. w DG powołano Dowództwo Artylerii (początkowo Komendę Artylerii), kierowane przez podporucznika Zygmunta Łakińskiego. Ostatecznie w różnych magazynach niemieckich znaleziono ponad 50 dział osiemnastu różnych typów, przeważnie przestarzałych i zużytych; pełnosprawne i nowoczesne były w tym czasie jeszcze w niemieckich jednostkach liniowych. Brakowało też sprawnych przyrządów celowniczych, łączności i map artyleryjskich. Zaszła więc potrzeba zorganizowania warsztatów naprawczych. W fabryce H. Cegielskiego uruchomiono produkcję amunicji artyleryjskiej. Zdobyty sprzęt artyleryjski wystarczył na wyposażenie dwóch pułków artylerii polowej (lekkiej) i dwóch baterii artylerii ciężkiej. W walce wykorzystywano działa do bezpośredniego wsparcia atakującej piechoty lub w obronie, do prowadzenia ognia na wprost. Ostrzał ze stanowisk zakrytych, przygotowujący atak, nie wchodził w rachubę, ze względu na niedobór amunicji. Jednak obecność polskich dział na froncie odgrywała też ogromną rolę psychologiczną.

W dniu 12 stycznia 1919 r. ustalono zakres działalności Dowództwa Artylerii, które 19 stycznia otrzymało nazwę Inspektoratu Artylerii. Już 14 stycznia oficjalnie ogłoszono formowanie 1 Pułku Artylerii Lekkiej (pal), z podpułkownikiem Anatolem Kędzierskim na czele; tydzień później oficer ten objął funkcję Inspektora Artylerii. Obok 1 pal w koszarach na Sołaczu w Poznaniu zaczęto formować I Dywizjon Artylerii Ciężkiej. Wkrótce artylerzyści polscy ulokowali się w poniemieckich koszarach tej broni przy ulicy Magazynowej (Solnej), a potem w forcie Prittwitz-Gaffron, czyli Reformatów. Tworzono tam 2 Pułk Artylerii Polowej.

Artyleria konna była formowana począwszy od 16 marca 1919 r.; był to dywizjon tworzony na bazie 1 pap. W maju 1919 r. utworzono dwa trzydywizjonowe pułki artylerii ciężkiej. Po kolejnych reorganizacjach, w czerwcu 1919 r. artyleria Wojsk Wielkopolskich składała się z trzech pułków artylerii polowej (lekkiej), dwóch pułków artylerii ciężkiej, dywizjonu artylerii konnej oraz dwóch dywizjonów zapasowych i szkoły podoficerskiej. Wielkie braki kadrowe uzupełniono własnym szkoleniem i napływem oficerów spoza Wielkopolski.

W październiku 1919 r. artyleria wielkopolska została zreorganizowana stosownie do potrzeb Wojska Polskiego. Były to trzy brygady artylerii (każda złożona z pułku artylerii polowej i ciężkiej), które po włączeniu w skład WP otrzymały kolejne numery 15, 16 i 17 Brygady Artylerii. 25 listopada 1919 r. Inspektorat Artylerii przekształcono w Inspektorat Artylerii Frontu Wielkopolskiego. Do tego czasu nadal używano artylerii poszczególnymi dywizjonami, w miarę potrzeby danego frontu czy odcinka; broń ta nie występowała w boju w pełnej strukturze.

Lotnictwo wielkopolskie, po zdobyciu stacji lotniczej w Ławicy, składało się z czterech eskadr, które później uczestniczyły w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. Na frontach powstańczych samoloty nie odegrały poważniejszej roli. Rozkazem Ministra Spraw Wojskowych z 20 lipca 1921 r. w Poznaniu-Ławicy został utworzony 3 Pułk Lotniczy, istniejący aż do wybuchu II wojny światowej.

W dniu 21 stycznia 1919 r. powołano Inspekcję Wojsk Technicznych, z pułkownikiem Janem Skoryną na czele. W skład tych wojsk zaliczano: oddziały samochodowe, służbę łączności, saperów, pociągi pancerne i oddziały kolejowe. Szczególnie ważna była łączność, której jednostki formowane były w poznańskim Forcie Winiary, czyli na Cytadeli, z silną radiostacją i dogodnymi warunkami do szkolenia żołnierzy. W dniu 21 stycznia oddziały telefonistów włączono do Batalionu Telegrafistów Wielkopolskich.

W styczniu 1919 r. został sformowany I Batalion Saperów, z siedzibą w koszarach tej broni na Wildzie, w Poznaniu; dowódcą oddziału był kapitan Witold Butler. Saperzy wielkopolscy byli w razie potrzeby wykorzystywani na poszczególnych frontach. 17 stycznia 1919 r. uczestniczyli w walce o niemiecki pociąg pancerny pod Rynarzewem, a potem budowali umocnienia polowe na froncie północnym. Tam też pozostawali aż do akcji rewindykacyjnej.

W Armii Wielkopolskiej były trzy pociągi pancerne („Danuta”, „Goplana” i „Rzepicha”) oraz Batalion Wojsk Kolejowych, formowany przy II Batalionie Saperów od 2 czerwca 1919 r.

Sprawnie była zorganizowana służba medyczno-sanitarna Wojsk Wielkopolskich. Od strony organizacyjnej kadra jej wywodziła się w dużej mierze z kręgów Wydziału Lekarskiego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Bazą organizacyjną były drużyny sanitarne Polskiego Czerwonego Krzyża oraz dziewczęta i młode kobiety szkolone w strukturach „Sokoła” i skautingu. Owe drużyny przystąpiły do działania natychmiast po wybuchu walk w Poznaniu w końcu grudnia 1918 r. Lekarz w okresie spokoju prowadził szkolenie własnego personelu, z którym później udzielał pomocy rannym po wybuchu powstania. Jednak poza Poznaniem aż do 7 stycznia 1919 r. większość polskich oddziałów sama sobie musiała radzić z udzielaniem pomocy rannym.

Po utworzeniu Dowództwa Głównego powołano Inspektorat Sanitarny, z tytularnym generałem podporucznikiem Ireneuszem Wierzejewskim na czele. Pierwszym sprawdzianem sprawności funkcjonowania służby medyczno-sanitarnej, w pełni udanym, było zaangażowanie w czasie akcji zdobywania lotniska w Ławicy, nocą z 5 na 6 stycznia 1919 r. Potem wozy sanitarne z fachowym personelem towarzyszyły każdej ważniejszej operacji oddziałów polskich. W strukturze Wojsk Wielkopolskich na czele tej służby stały Urząd Sanitarny (I. Wierzejewski) oraz współpracujący z nim Departament Sanitarny, z dr. Józefem Grobelnym na czele. W poszczególnych dywizjach, pułkach i batalionach byli lekarze, odpowiedzialni za funkcjonowanie ich służby na danym szczeblu. W kompaniach byli podoficerowie sanitarni oraz noszowi. W dywizji była 160-osobowa kompania sanitarna. Poza tym do dyspozycji Wojsk Wielkopolskich było sześć szpitali polowych. Największy stały szpital wojskowy znajdował się w Poznaniu, w budynku, który zachował swoją funkcję od połowy XIX wieku, aż po rok 1945. W sumie w strukturze Wojsk Wielkopolskich służyło 219 lekarzy medycyny, 23 stomatologów i 25 aptekarzy; w oddziałach sanitarnych było 1300 szeregowych, nie licząc pielęgniarek, pielęgniarzy i noszowych. Zatem siły zbrojne regionu były od tej strony dobrze zabezpieczone.

W szczytowym okresie rozwoju Wojsk Wielkopolskich, latem 1919 r., Siły Zbrojne Byłego Zaboru Pruskiego liczyły około 120 tysięcy żołnierzy (łącznie ze Strażą Ludową), z tego ok. 72 tysiące gotowych do natychmiastowego wymarszu na front. Było to 16% ogółu ludności regionu – najwięcej na ówczesnych ziemiach polskich. Liczba ta stanowiła wtedy około jedną piątą sił zbrojnych całej Rzeczypospolitej. Cel ten udało się osiągnąć dzięki wysokiej świadomości mieszkańców regionu, ich ofiarności, poczuciu obowiązku, a także determinacji w pracy organizacyjnej ze strony kierownictwa polityczno-administracyjnego (Komisariat NRL) i dowództwa – złożonego z oficerów trzech różnych armii, jako że w najwyższych władzach Wojsk Wielkopolskich były też osoby służące w armii austriackiej i w Legionach Polskich.

W czerwcu 1919 r. zlikwidowano Dowództwa Grup Frontowych, przekształcając je w dowództwa dywizji strzelców Wielkopolskich. Skład tymczasowy dywizji ustalono rozkazem dziennym DG z 10 lipca 1919 r. Każda z nowo utworzonych trzech dywizji składała się z dwóch brygad, a te z dwóch pułków.

I Dywizja Strzelców Wlkp. (dawny Front Zachodni): dowódca gen. por. Filip Dubiski: 1, 2, 3 i 7 Pułki Strzelców Wlkp.

II Dywizja Strzelców Wlkp. (dawny Front Północny); dowódca płk Albin Jasiński: 4, 5, 9 i 10 Pułki Strzelców Wlkp.

III Dywizja Strzelców Wlkp. (dawny Front Południowy); dowódca gen. Wincenty Odyniec, Pułki: 6, 8, 11 i 12 Strzelców Wlkp.

Oświadczeniem Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu z dnia 25 maja 1919 r., a później jej dekretem z dnia 15 sierpnia 1919 r., Armia Wielkopolska została podporządkowana Naczelnemu Dowództwu Wojsk Polskich, przy zachowaniu odrębnej organizacji (Rz.dz.DG Nr 213 z dn. 21 VIII 1919 r.). Ostatecznie formalność tę dopełnił dekret Naczelnego Wodza z dnia 20 sierpnia 1919 r. Oficjalne włączenie Armii Wielkopolskiej w skład Wojska Polskiego nastąpiło 28 sierpnia 1919 r., ale oficjalny rozkaz Ministerstwa Spraw Wojskowych w tej sprawie został wydany dopiero 10 grudnia tego roku. Z chwilą włączenia Armii Wielkopolskiej w skład Wojska Polskiego nastąpiło przemianowanie i zmiana numeracji wszystkich wielkich jednostek, oddziałów i samodzielnych pododdziałów.

Równocześnie 13 listopada 1919 r. powołano: Dowództwo Frontu Wielkopolskiego, którego zadaniem było przeprowadzenie rewindykacji ziem przyznanych Polsce postanowieniami traktatu wersalskiego oraz Dowództwo Okręgu Generalnego Poznań – późniejsze Dowództwo Okręgu Korpusu Nr VII. Front Wielkopolski został rozwiązany 8 marca 1920 r.