Wybierz Strony

• Przez kilkadziesiąt lat utrzymywał się ugruntowany (...)
• Jedną z pierwszych czynności S. Taczaka (...)
• Wiele trudności wynikło też wskutek konieczności (...)
• Zadania organizacyjne postawione przed gen. J. Dowbor-Muśnickim (...)

Jedną z pierwszych czynności S. Taczaka było też opracowanie etatu DG (rys. II). Projekt uwzględniać musiał potrzeby chwili, ograniczone możliwości polityczne Komisariatu, a tym samym zakres spraw operacyjnych, organizacyjnych i mobilizacyjnych, i to przy minimalnej obsadzie personalnej DG. Zgodnie z etatem, DG podlegało bezpośrednio NRL. Dnia 3 stycznia 1919 roku funkcję szefa sztabu od kpt. S. Łapińskiego przejął ppłk J. Stachiewicz. Przyjęto podział na cztery Wydziały: Operacyjny (Ia) – na czele rtm. B. Wzacny; Organizacyjny (Ib) – kpt. Stanisław Nilski-Łapiński; Personalny (IIa) – por. Stefan Prus III hr. Czarnecki, Broni i Amunicji (IIb) – kpt. dr. fil. Władysław Jaworowicz. Uwzględniono też etaty dla oficerów łącznikowych z Komendą Miasta (por. Bronisław Sikorski), komendantem fortecy (ppor. Bohdan Hulewicz) i Komisariatem NRL. Etat ten mjr S. Taczak przedłożył 1 stycznia Komisariatowi, a następnego dnia uzyskał jego zatwierdzenie.

Rys. II. Organizacja Dowództwa Głównego według etatu z 2 stycznia 1919 r.

Źródło: Bogusław Polak, Generał Stanisław Taczak 1874-1960, Koszalin 1998, s. 49.

Twórcami DG byli czterej oficerowie: S. Taczak, S. Łapiński, B. Wzacny i J. Stachiewicz. W pierwszych dniach stycznia zgłosili się do służby kolejni oficerowie, tak że 15 stycznia na stanowiskach kierowniczych pracowało już ogółem 18 oficerów. Z Legionów wywodzili się ppłk J. Stachiewicz i kpt. S. Łapiński, z armii austriackiej – rtm. B. Wzacny, natomiast 15 oficerów, z majorem S. Taczakiem na czele, przeszło służbę w armii niemieckiej. Tylko jeden z oficerów – rtm. Wzacny – miał ukończoną akademię wojskową, a niepełnym wykształceniem wojskowym legitymowali się ppłk Stachiewicz i kpt. Łapiński. Natomiast pełne wykształcenie uniwersyteckie i politechniczne miało siedmiu oficerów, a niepełne sześciu z nich.

3 stycznia 1919 roku w DG zameldował się ppłk Julian Stachiewicz, przewidziany na szefa sztabu DG. W łączności z terenem bardzo skutecznie wykorzystywana była sieć telefoniczna, umożliwiająca wydanie dyspozycji oddziałom na prowincji, jak też uzyskiwanie przez DG meldunków o toczących się na niej walkach. Wspólne odprawy dowódców z Poznania i prowincji stały się elementem działania DG. Odprawy te odbywały się w Hotelu „Royal”. W ten sposób mjr S. Taczak zapewnił sobie bezpośredni wpływ na przebieg wydarzeń na kształtujących się odcinkach frontu polsko-niemieckiego.

Ani dobrze przygotowane założenia pracy sztabu, ani najbardziej ofiarna praca głównodowodzącego i oficerów poszczególnych wydziałów na niewiele by się zdały przy utrzymaniu kilku ośrodków rozkazodawczych. Ze stanowiska komendanta poznańskiej Służby Straży i Bezpieczeństwa usunięty został ppłk. M. Paluch. 9 stycznia, rozkazem DG, rozwiązana została Komenda Miasta Poznania, a jej agendy przekazano Dowództwu Okręgu Wojskowego I oraz Komendzie Placu w Poznaniu.

Kolejnym krokiem zmierzającym do uporządkowania sytuacji dowódczej w terenie była interwencja mjr. Taczaka w Komisariacie NRL, która spowodowała wydanie przez Sekcję Polityczną Wydziału III (Polityki i Wojska) Komisariatu NRL odezwy „Do wszystkich Rad Ludowych Powiatowych”, następującej treści:

„Powiatowym Radom Ludowym komunikujemy niniejszym, że w Poznaniu utworzyło się Dowództwo Główne. Do DG należy kierownictwo wszelkimi siłami wojskowymi, nominacje, zarząd bronią, amunicją, itp. Prosimy Powiatowe Rady Ludowe, ażeby nie mieszały się do spraw wojskowych, nie dysponowały siłami zbrojnymi, bronią, amunicją, ażeby nie podejmowały żadnych zmian w komendach wojskowych”.

Pierwszoplanowym zadaniem sztabu DG było stworzenie – używając tu określenia mjr. Taczaka – „bazy organizacyjnej powstania”. Przyjęto podwójną strukturę organizacyjną: poziomą, terytorialną – od powiatów z komendantami, poprzez okręgi wojskowe, których dowódcy sprawowali władzę zwierzchnią nad wszystkimi oddziałami powstańczymi na danym terenie, po dowództwa frontów; oraz strukturę pionową – obejmującą wykształcające się z luźnych oddziałów powstańczych regularne kompanie i bataliony.

Początkowo – 7 stycznia – sztab DG, pod komendą mjr. Taczaka, podzielił obszar Wielkopolski (w tekście: Księstwa Poznańskiego) na siedem okręgów wojskowych:

I Okręg – obejmujący powiaty: Poznań-Wschód, Poznań-Zachód oraz oddziały garnizonu twierdzy Poznań; dowódca rtm. Ryszard Koperski;

II Okręg – powiaty: wrzesiński, średzki, witkowski i gnieźnieński; dowódca ppłk Kazimierz Grudzielski, stacjonujący we Wrześni;

III Okręg – powiaty: wyrzyski, bydgoski, szubiński, inowrocławski, strzeliński, mogileński, żniński i wągrowiecki; dowódca mjr Napoleon Koczorowski w Inowrocławiu;

IV Okręg – powiaty: chodzieski, czarnkowski, wieleński, skwierzyński, międzychodzki, szamotulski i obornicki; dowódca ppor. Zdzisław Orłowski w Czarnkowie;

V Okręg – powiaty: międzyrzecki, nowotomyski, grodziski, babimojski, śmigielski, kościański, wschowski i leszczyński; dowódca ppor. Kazimierz Zenkteler w Buku;

VI Okręg – powiaty: śremski, jarociński, pleszewski, gostyński, rawicki, krotoszyński i koźminski; dowódca ppor. Zbigniew Ostroróg-Gorzeński w Tarcach;

VII Okręg – powiaty: ostrowski, odolanowski, ostrzeszowski i kępiński; dowódca por. Władysław Wawrzyniak w Ostrowie.

Emocjonalnym reakcjom przywiązanych do niego podkomendnych P. Cyms zawdzięczał decyzję DG z dnia 13 stycznia 1919 roku o utworzeniu pod swoim dowództwem z powiatów inowrocławskiego i strzelińskiego nowego VIII Okręgu Wojskowego.

Zgodnie z wcześniejszymi dyrektywami na czele każdego okręgu stał dowódca, któremu podlegały oddziały znajdujące się w jego okręgu i organizujący regularne wojska z formacji już istniejących. Dowódca odpowiadał też za obronę swego okręgu i przyległego do niego odcinka frontu. Podporządkowano mu wszystkie oddziały i komendy lokalne: wiejskie, miejskie i powiatowe.