Wybierz Strony

• Otaczający nas świat pełen jest znaków i symboli. (...)
• Znakiem Polki i Polaka były także metalowe, srebrne lub srebrzone orły (...)
• Na płatach sztandarowych wykonanych według ustalonego wzoru (...)
• Nowy Głównodowodzący już w rozkazie z dnia 18 stycznia 1919 roku podał, (...)
• Dla Straży Ludowej wprowadzono czapki okrągłe z orłem (...)

Znakiem Polki i Polaka były także metalowe, srebrne lub srebrzone orły lub broszki, zapięcia, spinki itp., ze znakiem orła białego, przypinane do posiadanego ubioru. Kształt tych widomych znaków polskości był rozmaity, wykonano je na miejscu lub sprowadzono z innych wytwórni.

Należy tu przypomnieć, że to właśnie zachowanie żołnierzy i cywilów niemieckich – niezadowolonych z „wybuchu polskości” związanego z pobytem Ignacego Paderewskiego i oficerów brytyjskich – którzy ruszyli pochodem z Jeżyc w kierunku centrum miasta zrywając polskie i alianckie flagi, doprowadziło do niewątpliwego wzrostu napięcia w mieście, wywołując oburzenie miejscowych i przybyłych Polaków. To właśnie wrogie zachowanie w stosunku do polskich znaków i barw doprowadziło do pierwszych starć na ulicach miasta.

Najbardziej znanym znakiem powstańczym jest obecnie chorągiew z białym orłem, którą miano na wieść o zajściach w Poznaniu wywiesić w nocy z 27 na 28 grudnia 1918 roku w Łęczycy k. Puszczykowa. To jej wizerunku użyto po raz pierwszy na stronie internetowej www.27grudnia.pl Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu w 2008 roku, w 90. rocznicę wybuchu powstania.

Chorągiew ta, znajdująca się w zbiorach Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, oddziału Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości, wykonana jest z tkaniny bawełnianej, ma kształt prostokąta z wycięciem w ząb w części dolnej. Na czerwonym polu naszyto orła białego bez korony. Wizerunek tej chorągwi pojawił się później na okładkach wielu wydawnictw, przedmiotach o charakterze pamiątkowym, na stronach internetowych itd. Po uznaniu stanowiska osób twierdzących, że procent wielkopolskich chorągwi patriotycznych z orłem bez korony jest znikomy, korona do tej chorągwi została dodana.

W pierwszych godzinach i dniach powstania nie wykorzystano natomiast innej chorągwi, znajdującej się w tym samym muzeum, przedstawiającej na czerwonym tle orła nawiązującego swym kształtem do wizerunku orła przyjętego jeszcze w grudniu 1918 roku jako godło najwyższej władzy powstańczej – Naczelnej Rady Ludowej. To tam, w otoku z napisem „NACZELNA” „RADA LUDOWA” umieszczono orła z otwartą koroną na głowie i bardzo charakterystycznymi długimi, opadającymi w dół piórami. Jest ona wykonana z czerwonej tkaniny bawełnianej, w kształcie prostokąta z wycięciem w ząb w części dolnej, z aplikowanym orłem białym. Na końcach doszyto ozdobne biało-czerwone chwasty, obciążające jednocześnie dół chorągwi. Jednak to właśnie ta chorągiew jest najbardziej charakterystycznym znakiem powstania wielkopolskiego 1918-1919, symbolem odradzającej się polskości tych ziem.

Niewątpliwym nawiązaniem do orła z pieczęci Naczelnej Rady Ludowej były także niektóre chorągwie wykonywane dla ochotniczych oddziałów powstańczych. Przykładem jest chorągiew wykonana w Środzie Wlkp., którą poświęcono i wręczono 1. Kompanii Średzkiej 15 stycznia 1919 roku w Poznaniu, przed jej wyjazdem na front zachodni. Na płacie amarantowego sukna naszyto wycięte wcześniej w białym suknie orły i litery napisów. Na stronie lewej umieszczono orła z otwartą koroną ponad głową i opuszczonymi w dół piórami skrzydeł oraz nazwą oddziału „1. Komp. Średzka.”, a na stronie odwrotnej, prawej, odwzorowanego orła, który patrzy tym razem w swoją lewą stronę oraz dewizę „Boże błogosław nam”. Płat tej chorągwi obszyty został srebrzystymi frędzlami.

Podobne rozwiązanie zastosowano przy wykonaniu zachowanej do dzisiaj chorągwi Kompanii Gołanieckiej. Pośrodku lewej strony płatu z czerwonej tkaniny jedwabnej wyhaftowano orła srebrnymi i złotymi nićmi (korona), znacznie lepiej odwzorowującego godło z pieczęci NRL. Nad orłem, w górnej części płatu umieszczono haftowany napis „KOMPANIA z GOŁAŃCZY”, a pod orłem, w dolnej części płatu – datę roczną „R. 1919.”. Na białej stronie odwrotnej, prawej znajduje się w wieńcu z dwóch gałązek wawrzynu z owocami haftowany napis „NIECH ŻYJE / WOLNA / NIEPODLEGŁA / POLSKA!”, a jej płat obszyty został srebrzystym galonem.

Kolejnym przykładem nawiązania do godła NRL jest chorągiew I Baonu Czarnkowskiego. I tu orzeł w otwartej koronie na głowie znajduje się pośrodku lewej strony płatu, jednak nie na jego osi, a na przekątnej (głowa orła skierowana jest w stronę zwieńczenia drzewca). Haftowany wcześniej srebrzystymi nićmi (w różnych odcieniach) na grubym podkładzie, naszyty został na adamaszek barwy czerwonej (obecnie w odcieniu łososiowym). Otwartą koronę doszyto ponad głową orła. Wyżej naszyto także herb Czarnkowa na czerwonym jedwabiu. Pod orłem przyszyto (łukiem) litery napisu „I. BAON. CZARNKOWSKI”, a niżej haftowane srebrzystymi i złocistymi nićmi na wyciętych z grubego kartonu podkładkach cyfry daty „1919.”. Po bokach umieszczono ozdobniki roślinne z gałązek dębiny i wawrzynu, haftowane barwnymi nićmi bawełnianymi. Pośrodku strony odwrotnej z białego adamaszku naszyto barwny wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej, ozdobiony w części dolnej gałązkami lilii. Wokół wizerunku napis „KRÓLOWO KORONY POLSKIEJ” „MÓDL SIĘ ZA NAMI”. Płat obszyty został złocistymi frędzlami. Powstała na początku 1919 roku chorągiew mogła być przerobiona w 1923 roku przez wycięcie haftów i wtórne naszycie na nowym podkładzie. Oryginalny płat byłby wówczas wykonany z gładkiej tkaniny jedwabnej (czerwonej i białej).

Nie wiadomo, czy powstał określony wzór dla tych chorągwi, wykonywanych dla pierwszych ochotniczych oddziałów powstańczych, czy też kopiowano powstałe wcześniej znaki. Docenić należy starania podjęte w różnych miejscach, często znacznie oddalonych od siebie, na rzecz wprowadzenia w miarę jednolitych znaków dla powstańców wielkopolskich. Pozostałe oddziały posiadały chorągwie wykonywane według wzoru jw., bądź też według pomysłów indywidualnych. Posługiwano się też biało-czerwonymi flagami. Należy tu podkreślić, że organizując od podstaw w bardzo trudnych warunkach i w dynamicznie zmieniających się okolicznościach powstańcze siły zbrojne, dbano nie tylko o jak najlepsze dla nich umundurowanie i wyposażenie, ale także o zaopatrzenie ich w wyróżniające znaki.

Do godła Naczelnej Rady Ludowej nawiązali też twórcy projektu pierwszego sztandaru dla regularnych Wojsk Wielkopolskich, wręczonego w Poznaniu już 26 stycznia 1919 roku 1. Pułkowi Strzelców Wielkopolskich. Na lewej stronie, na kwadratowym płacie z czerwonego adamaszku obszytym galonem – wyhaftowany został pośrodku orzeł z otwartą, złotą koroną na głowie. Pod orłem umieszczona została, haftowana na płacie, data utworzenia pułku „19” „19. / 1.” „19.”. Na odwrotnej stronie z białego adamaszku – Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari z wizerunkiem orła jw. (w zmniejszonej skali) na czerwonym podkładzie pośrodku, w rogach płatu – skrót nazwy pułku „1.” „P.” „S.” i „W.”. Cyfry i litery były złociste. Identycznie haftowany wizerunek orła po raz trzeci umieszczony został na wstędze dołączonej po powrocie pułku spod Lwowa z napisem „1. / pułkowi / strzelców / wielko- / polskich” „Za / obronę / kresów /wscho- / dnich / 1919.”. Na stronie głównej dodano później w rogach herby czterech miast: Warszawy, Krakowa, Lwowa i Wilna, a nad orłem – herb Poznania.

Ponieważ już niebawem, 4 lutego 1919 roku, 1. Pułkowi Rezerwowemu Strzelców Wielkopolskich wręczono sztandar, który wykonany został w zupełnie innym kształcie, prawdopodobnie dla jednego z Towarzystw Gimnastycznych „Sokół”, Dowództwo Główne postanowiło wprowadzić nowy, jednolity dla Wojsk Wielkopolskich wzór sztandarów, oparty częściowo na sztandarze 1. Pułku Strzelców Wielkopolskich. Przede wszystkim wykorzystano godło Naczelnej Rady Ludowej, które trafiło na płaty nowych, przepisowych sztandarów Wojsk Wielkopolskich. Wzór zatwierdzony został rozkazami dziennymi Dowództwa Głównego Wojsk Polskich b. zaboru pruskiego nr 89 i 90 z 3 i 4 kwietnia 1919 roku. „Orły Królowej Jadwigi”, bo tak nazwano je w rozkazach, znalazły się nie tylko pośrodku strony głównej płatu, ale także na tarczce środkowej wizerunku Orderu Virtuti Militari.

Mimo informowania, że z rysunkami sztandarów można zapoznać się w Sekcji Naukowej Dowództwa Głównego, nie wszystko było zgodne z wytycznymi. Wykonywane były one też przez różnych wykonawców. Kwadratowy kształt płatu zastąpiono formą prostokąta, zachowano obszycie galonem, wprowadzono krzyż kawalerski dzielący stronę główną płatu na strefy, a na sztandarach jazdy wprowadzono również wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej. Charakterystyczne było też obłożenie drzewca tkaniną mocowaną ozdobnymi główkami gwoździ i 4 pierścieniami (na sztandarach dla jazdy). Utrzymano sposób haftowania skrótów nazw i dat powstania pułku (lub innych ważnych wydarzeń), haftowania napisów (haseł pułkowych) od fundatorów sztandarów. Dowolne były nie tylko napisy, ale i różnego rodzaju ozdobniki.