Oddziały Powstańcze

Wielkopolskie Oddziały Powstańcze oraz Siły Zbrojne w byłym zaborze pruskim 1918–1920 — ubiór, oporządzenie, oznaki

Marek Rezler

Wybierz Strony

Wojska aeronautyczne (balonowe)

Mundur ustalony rozkazem dziennym DG nr 150 z 3 czerwca 1919 r. (jakkolwiek do tworzenia tych wojsk przystąpiono już w maju tegoż ro­ku). Ubiór taki jak u lotników; na lewym rękawie żółta podkładka o wymiarach 8X1,5 cm, ze srebrną kotwicą. Oficerowie i podoficerowie oo ukończeniu szkoły aeronautycznej nosili na patkach kołnierza hafto­wane srebrem skrzydło z kotwicą i lampasy z wypustką na spodniach — jak u lotników.

Obecnie największym zbiorem pamiątek po wojskach aeronautycznych Armii Wielkopolskiej dysponuje Muzeum Wojska Polskiego w Warsza­wie.

Tabory (treny)

Umundurowanie dla taborów określano w rozkazie dziennym DG nr 33 z 6 lutego 1919 r. p. 3 II a 7: miał to być mundur ogólnowojskowy, lecz z wypustkami brązowymi. Nie wiadomo jednak, czy przepis ten udało się zrealizować, gdyż najczęściej żołnierze taborów nosili mundur ogólnokawaleryjski względnie kurtki jednorzędowe z krytym zapięciem, ale z czerwonymi proporczykami na kołnierzach.

Mundur trenów, ale bez ostróg mieli prawo nosić także pielęgniarze w szpitalach polowych.

Żandarmeria

Żandarmeria w Wojsku Wielkopolskim dzieliła się na:

  1. Żandarmerię Krajową — spełniającą funkcje policyjne wewnątrz kra­ju,
  2. Żandarmerię Polową — spełniającą funkcje porządkowe w wojsku, głównie na froncie

Żandarmeria Krajowa nosiła mundur według rozkazu dziennego DG nr 48 z 21 lutego 1919 r. (oraz załącznik IV): kurtka munduru ogólnowoj-skowego, kroju oficerskiego, z jasnożółtymi wypustkami. Płaszcz kawa­leryjski jednorzędowy dla żandarmów, dwurzędowy z wypustkami żół­tymi dla oficerów. Reszta ubioru jak w mundurze ogólnowojskowym, z jasnożółtymi wypustkami. Tegoż dnia, 21 lutego rozkazem Dowództwa Żandarmerii Krajowej zabroniono żandarmom, z wyjątkiem objazdowych, noszenia wojskowych oznak stopnia na rękawach, aż do czasu ustalenia osobnych dystynkcji dla żandarmerii. Ustalono je 1 kwietnia 1919 r. rozkazem nr 24 Dowództwa Żandarmerii Krajowej, p. 3, według nastę­pującego schematu:

Nazwa stopnia
Oznaka
żandarm
1 naszywka w trójkąt z taśmy ochronnego koloru, 1 cm nad wycięciem rękawa
starszy żandarm
2 naszywki wzoru jak wyżej
wachmistrz
1 naszywka i 1 rozetka (sposób naszycia jak wyżej)
starszy wachmistrz
2 naszywki i 1 rozetka
wachmistrz powiatowy
2   naszywki i rozetka oraz 1 galon srebrny szerokości
3   mm na wycięciu rękawa.

Oznaki te należało naszyć najpóźniej do 10 maja 1919 r. przepis nie przewidywał zmiany stopni dla oficerów. Jednym z paradoksów Żandar­merii Krajowej jest fakt, że sami żandarmi czasem ubierali się nieprzepi­sowo lub poza służbą nosili ubrania cywilne, co także było zabronione. Również osobnym rozkazem trzeba było żandarmom przypominać o obo­wiązku noszenia biało-czerwonych wstążeczek na kołnierzu. Przewidy­wano także noszenie munduru drelichowego, a 5 kwietnia 1919 r. wpro­wadzono obowiązek podbijania butów i trzewików gwoździami (ze wzglę­dów oszczędnościowych).

Żandarmeria Polowa: mundur ustalony rozkazem dziennym DG nr 43 z 16 lutego 1919 r.: ogólnowojskowy, ale z żółtymi wypustkami, lampa­sem żółtym szerokości 2,5 cm na spodniach i otokiem takiegoż koloru na rogatywce. Podwójny żółty sznur wokół szyi, spięty na plecach, przecho­dzący pod prawym naramiennikiem i przypięty do trzeciego guzika za­pięcia kurtki. Na lewej piersi (u oficerów nad lewą górną kieszenią kurt­ki) w czasie służby noszono ryngraf mosiężny szerokości 6 cm dla pod­oficerów i szeregowców — żandarmów i 4 cm dla oficerów. Na ryngra­fie orzeł i napis: „Dowództwo Główne W.P.z.P. Żandarmeria Polowa" oraz numer.

Szwadron żandarmerii polowej przy Dowództwie Głównym występo­wał w ułankach, ponadto nosił na kołnierzach patki żółte z białometalo-wymi orłami wzoru jak orły noszone przez oficerów i szeregowych Do­wództwa Głównego. Rozkaz dzienny DG nr 139 z 23 maja 1919 r. p. I b § 9 zezwalał całej żandarmerii polowej na noszenie tej samej oznaki na kołnierzu, jak ogłoszona w rozkazie nr 116 z 30 kwietnia 1919 r. p. 2 A dla Sztabu Dowództwa Głównego (na patce żółtego koloru — rozkaz dzien­ny DG nr 147 z 31 maja 1919 r. p. I § 2). W marcu 1919 r. żandarmerii polowej w skład uzbrojenia etatowo dodano rewolwer.

Sądownictwo

Mundur ogólnowojskowy z wypustkami wiśniowymi. Kołnierz z ma­teriału kurtki, bez biało-czerwonych wstążeczek. Wiśniowa wypustka w szwach spodni i takaż w szwach rogatywki. Od stycznia 1920 roku oficerowie Korpusu Sądowego nosili na kołnierzach patki koloru kurtki z czarnym obszyciem oraz ażurowym orłem zygmuntowskim z literą S. W rzeczywistości orzeł ten był umieszczany na patkach sukiennych kolo­ru czerwonego. Samą literę S wprowadzono dla oficerów Korpusu Sądo­wego rozkazem dziennym DG nr 192 z 15 lipca 1919 r. p. II a § 8 i roz­kazem nr 209 z 12 sierpnia 1919 r. p. S. § 3.

Różnica występowała w oznakach stopni i funkcji. W przypadku gdy sprawowana funkcja miała charakter tylko sądowy, prawniczy, wówczas jej oznaki były wykonane z popielatej lub złotawej taśmy. Natomiast gdy pełniona funkcja odpowiadała określonemu stopniowi oficerskiemu, wówczas oznaka tego stopnia wykonana była z przepisowej dla oficerów Wojsk Wielkopolskich taśmy z galonu srebrnego.

Oznaki funkcji w sądownictwie Armii Wielkopolskiej przedstawiały się następująco:

Nazwa funkcji
Oznaka
Pomocnik sekretarza
Naszywka z popielatej taśmy szerokości 1,5 cm z rozetką
Sekretarz
Naszywka jak wyżej oraz dwie proste taśmy, rów­nież popielate, w odległości 0,5 cm jedna od drugiej.
Podaudytor i oficer wojskowy
Złota taśma szerokości 1 cm i 1 wąski szunrek
Audytor
Złota taśma szerokości 1 cm nad mankietem i 2 wąs­kie złote sznurki na mankiecie.
Prezydent
Oznaka jak wyżej, lecz taśma górna z rozetką.

 

Służba zdrowia

Ubiór dla całej służby zdrowia był oparty na mundurze ogólnowojs­kowym z wypustkami, których kolor był uzależniony od pełnionej fun­kcji.

Lekarze: wypustka ciemnogranatowa, granatowe prostokątne patki na kołnierzu z białometalowym wężem Eskulapa; niekiedy zamiast patek noszono biało-czerwone wstążeczki oraz   numer pułku i węża Eskulapa.

Aptekarze: mundur ogólnowojskowy kroju oficerskiego, z wypustka­mi różowymi.

Sanitariusze: mundur formacji macierzystej, z wężem Eskulapa na prawym rękawie, na wysokości ramienia.

Pielęgniarze: mundur trenów, bez ostróg.

Tragarze chorych: mundur swej formacji z białą opaską na lewym rękawie, na wysokości ramienia, z czerwonym krzyżem.

Weterynarze: mundur kroju oficerskiego z wypustką oliwkową. Ta­kież patki na kołnierzu, z białometalowym wężem weterynarii.

Duchowieństwo

Mundur duchownych wojskowych był uzależniony od okoliczności w jakich wypadało działać.

Pierwszy, tymczasowy przepis ubiorczy dla duchowieństwa był wy­dany 1 lutego 1919 roku (rozkaz dzienny DG nr 28 p. 4 b, c). Duchowni wojskowi mieli nosić pasy jedwabne:

  1. kapelan: czarny z frędzlami czarnymi,
  2. proboszcz dywizyjny, czarny z frędzlami srebrnymi,
  3. dziekan generalny: zielony ze złotymi frędzlami.

Ostatecznie jednak ubiór ten został ustalony 8 lutego (załącznik do rozkazu dziennego nr 35) i przewidywał różne zestawy, w zależności od aktualnych potrzeb:

Podczas uroczystości kościelnych: sutanna, przy czym zależnie od zaj­mowanego stanowiska duchowni nosili:

  1. kapelan pułkowy: pas z czarnej mory z czarnymi frędzlami,
  2. proboszcz dywizyjny: peleryna i pas jak wyżej, ze srebrnymi frę­dzlami,
  3. dziekan generalny: peleryna, narękawki, guziki zielone i zielony pas ze złotymi frędzlami.

Płaszcz dwurzędowy (2x6 guzików) szary z wypustkami fioletowymi w tylnych klapach i wokół rękawów.

Spodnie czarne do wysokich butów.

Rogatywka czarna z fioletowymi wypustkami i orłem ze złotym krzy­żykiem. Srebrne przesuwki na podpince, fioletowy trefl z białymi obrącz­kami: 1 — u kapelana, 2 -— u proboszcza, 3 — u dziekana generalnego.

W garnizonie: czarna czamarka z pęczkami i stojącym kołnierzem ob­szytym fioletową wypustką. Na kołnierzu prostokątne fioletowe patki (niekiedy z małym guzikiem), z krzyżykiem z białego metalu (u dziekana generalnego pozłacanymi i ze złotą literą G, u dziekana okręgowego z ta­kąż literą O). Krzyżyk grecki. Inne szczegóły ubioru bez zmian.

W polu: „litewka" szara ze stojącym podwójnym kołnierzem, z cyfrą na patce oznaczającą: arabska — numer pułku, rzymska — numer dywi­zji. Spodnie obszyte skórą, rogatywka szara. Buty wysokie, trzewiki ze sztylpami.

Także duchownym zdarzało się nie przestrzegać przepisów ubiorczych. Trefl na rogatywce najczęściej był oficerski, srebrny. Przepinano płaszcz tworząc mały wyłóg, nie umieszczano wszystkich oznak, naszywano so­bie oznaki stopni oficerskich, które następnie trzeba było odpruwać itd Na ogół jednak duchowieństwo wyglądało pod względem umundurowania dość jednolicie.

Szkoły wojskowe

Spośród szeregu szkół wojskowych, kształcących na nieraz przyspie­szonych kursach kadry dla pozbawionych fachowych dowódców jedno­stek Wojska Wielkopolskiego, należałoby zwrócić uwagę na dwie, które nosiły odrębne oznaki i odznaki oraz miały w umundurowaniu szczegóły wyraźnie różniące elewów (zwanych wówczas aspirantami) od kadry li­niowej .

Wielkopolska Szkoła Podoficerów Piechoty: pierwszym sygnałem o jej utworzeniu był rozkaz dzienny DG nr 43 z 16 litego 1919 r. p. 1 I 2. Ofi­cjalnie jednak utworzona została 1 marca tegoż roku (rozkaz dzienny DG nr 56), zatwierdzony 30 kwietnia, rozkazem nr 116 p. I b §3 C. Wówczas też zostały zatwierdzone oznaki Szkoły:

  1. na naramiennikach monogram ze splecionych liter WSP (u kadry bia-łometalowy, u elewów najprawdopodobniej malowany przez szablon),
  2. odznaka metalowa przedstawiająca orła na tle skrzyżowanych karabi­nów, z datą 8 III 1919 r. (oficjalna data założenia Szkoły). Do jej no­szenia uprawniony był personel nauczający i uczniowie po zdaniu egza­minu i przyznaniu patentu — na lewej piersi, na wysokości między trzecim i czwartym guzikiem zapięcia.

Szkoła Oficerska: utworzona 17 maja 1919 r. w Poznaniu. Początkowo aspiranci nosili mundury swoich formacji macierzystych, bez numeru pułkowego na kołnierzu. W załączniku do rozkazu dziennego DG nr 189 z 12 lipca 1919 r. ogłoszono „Statut Szkoły Oficerskiej Piechoty w Poz­naniu", którego punkt 13 głosił: „Aspiranci noszą litery szkoły „S.O." z metalu białego na karmazynowej patce kołnierza, mundur żołnierza piechoty, dystynkcje szarż posiadanych w szkole oraz temblak oficerski przy bagnecie".

Rozkazem dziennym Dowództwa Głównego nr 220 z 6 września 1919 r. Dział I § 6 wprowadzono osobny mundur dla aspirantów Szkoły Oficer­skiej .

Kurtka kroju oficerskiego, z ciemnoczerwonymi wypustkami (według przepisu: karmazynowymi), zapięta na 6 guzików. Na kołnierzu patki ciemnoczerwone wycięte z typu w trójząb, o wymiarach 6X 9 cm. Na patce białometalowa względnie haftowana srebrem gałązka laurowa. Na naramiennikach litery SO. Spodnie kroju oficerskiego, zwężane od kola­na, rogatywka jak w mundurze ogólnowojskowym.

Płaszcz z kołnierzem lekko podniesionym, z patkami ciemnoczerwony­mi, podłużnymi, wyciętymi z tyłu w trójząb o wymiarach 3,5x9 cm. Na patce mały guzik mundurowy. Na naramiennikach (również obwiedzio­nych wypustką) monogram SO.

Rozkazem dziennym DG nr 230 z 31 września 1919 r. Dział I § 2 wpro­wadzono oznakę szarż dla aspirantów Szkoły Oficerskiej: dwie naszywki w trójkąt z szarej taśmy (takiej jak u kaprala Wojsk Wielkopolskich), ze srebrnym galonikiem pod każdą z nich. Nad mankietem przy wycięciu rękawa dodatkowy guzik mundurowy.

Administracja

Zgodnie z dekretem Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej z 9/10 kwie­tnia 1919 r. w Wojsku Wielkopolskim istniały dwie grupy urzędników, o odrębnych oznakach:

a) oficerowie administracji wojskowej — nosili mundur ogólnowojsko­wy (oficerski) z ciemnowiśniowymi wypustkami;

b) urzędnicy wojskowi w rangach oficerów — mundur jak wyżej lecz oznaki złote zamiast srebrnych.

Rozkazem dziennym DG nr 134 z 18 maja 1919 r. p. I b § 1 zatwier­dzono opis oznak dla oficerów rachunkowych i prowiantowych: za wstą­żeczką biało-czerwona naszyte wiśniowe patki wycięte w trójząb (,,w for­mie patek oficerów sztabu generalnego"), z białometalowymi literami ~.A. (Oficer Administracji). Trzeba przyznać, że wspomniany w przepisie skrót nie był zbyt popularny i po prostu na patkach kołnierza go nie noszono. W rezultacie gen. Dowbor-Muśnicki w sierpniu 1919 roku wydał Komendzie

Miasta wyraźny rozkaz egzekwowania od oficerów administracji przestrzegania tej części przepisu. Jeszcze wcześniej zauważono, że oficerowie administracji wojskowej, rachunkowi i prowiantowi oraz oficerowie Obrony Krajowej podpisują się tylko swym stopniem wojsko­wym, unikając określenia specjalności. Stan ten również był przyczyną wydania odpowiedniego rozkazu.

Niezwykle ciekawy rozkaz dotyczący administracji został wydany 7 czerwca 1919 roku: „Wszyscy znajdujący się w terenie zajętym przez wojsko Polskie urzędnicy, winni zdjąć szlify i odznaki niemieckie dla niknięcia nieporozumień, chociażby pełnili służbę w polskich urzędach. (Przypomnijmy: rozkaz ten wydano w czerwcu 1919 roku — !. M.R.)). poszczególnym komendantom i dowódcom zwrócić na to baczną uwagę ścisłego wypełnienia rozkazu dopilnować; termin wykonania tygodnio­wy od dnia otrzymania tego rozkazu. W razie niedopełnienia rozkazu — grozi internowanie".

W trakcie analizy munduru najważniejszych broni i służb Armii Wiel­kopolskiej wyraźnie widać dążność do maksymalnej jednolitości. Uderza też fakt istnienia w zasadzie dwóch rodzajów munduru (nie licząc ubioru duchowieństwa) uzupełnionych stosunkowo dużą liczbą oznak szczegó­łowych dla konkretnych broni — częściowo całkowicie nowych, częścio­wo zapożyczonych z dwu kolejnych przepisów obowiązujących w innych dzielnicach Polski. Jest to zjawisko w pełni zrozumiałe jeśli się zważy, że dążono wówczas do wyodrębnienia w minimalnym chociażby stopniu rodzajów broni jeśli nie odrębnym mundurem, to przynajmniej oznaką.

Baza materiałowa umundurowania Wojsk Wielkopolskich

Trudno dziś odtworzyć bazę materiałową munduru wielkopolskiego. W zasadzie, zwłaszcza w pierwszym okresie, opierano się głównie na za­pasach niemieckich. Stopniowo jednak zaszła potrzeba zorganizowania stałych wytwórni mundurów. Czołowe miejsce zajmowały zakłady odzie­żowe przy ulicy Bukowskiej (dziś Zakłady im. Komuny Paryskiej ,,Mo-dena" przy ul. Świerczewskiego) w Poznaniu, późniejsze Państwowe Za­kłady Umundurowania. Poznań był głównym ośrodkiem produkcji mun­durów. Ponadto funkcjonowały zakłady krawieckie pracujące na potrzeby wojska, z których znaczną część stanowiły ośrodki pracy chałupniczej, wykonywanej głównie przez kobiety, które szyły mundury, czapki itd. na zamówienie, z dostarczonych materiałów. Trzecim ośrodkiem produk­cji umundurowania były etaty krawca i szewca kompanijnego. Ich zada­niem była w zasadzie naprawa uszkodzonych części umundurowania. Jed­nakże w okresie początkowym, gdy przepisy ubiorcze zaczęto dopiero wprowadzać, musieli się oni zająć przerabianiem noszonych przez żołnie­rzy mundurów, z braku nowych uniformów, szytych według oficjalnych wzorów. Wzory te były do dyspozycji krawców batalionowych, ci zaś przekazywali je swym kolegom w kompaniach. Niestety, o ile autorowi wiadomo, żaden z tych wzorów do dziś nie przetrwał.

Sprawy mundurowe załatwiane były przez Sekcję III (Umunduro­wania) Departamentu Intendentury Szefostwa Aprowizacji.. Sekcji tej podlegały zarówno urzędowe jak i prywatne wytwórnie umundurowania. Produkcja, chociaż sprężyście zorganizowana, nie była w stanie od razu zaspokoić potrzeb wszystkich formacji w zakresie ubiorów przepisowych. Mimo to pewien zapas istniał; oficerowi np. wolno był mieć tylko jeden mundur, przy czym mógł on poprzestać na uniformie przydzielonym lub zamówić go u krawca odpłatnie, ale za przedstawieniem zapotrzebowa­nia z Urzędu Umundurowania.

Ze względu na duże obciążenie krawców pracą na rzecz zaspokojenia podstawowych potrzeb wojska, niedozwolone było zamawianie u nich mundurów dodatkowych, nawet za pełną odpłatnością. Zabronione było także robienie zapasów umundurowania w oddziałach. Kompletny ze­staw mundurowy przydzielano raz w roku, przy czym szeregowi i pod­oficerowie otrzymywali mundur już gotowy, oficerowie zaś z reguły szyli sobie umundurowanie na własny koszt, z przydzielonego sukna. Mimo tych trudności udało się jednak, na przełomie maja i czerwca 1919 roku uzyskać względnie jednolity wygląd wojska, kosztem ogromnego wysiłku społeczeństwa i władz oraz doskonałej organizacji systemu i procesu two­rzenia Wojska Wielkopolskiego.

Mundur Wojsk Wielkopolskich stanowił realizację marzeń Wielkopo­lan o własnym, polskim uniformie, będąc równocześnie ostatnim stadium rozwoju polskiego munduru powstańczego. Jako taki kończył epokę pol­skich powstań narodowowyzwoleńczych prowadzonych przez żołnierzy w polskich mundurach. Pod tym względem Wielkopolanom nie dorów­nali Ślązacy, którzy w ciągu swych trzech kolejnych powstań nie zdołali wytworzyć odrębnego uniformu. Zabrakło im czasu, podstaw materiało­wych i warunków sprzyjających tworzeniu armii regularnej.

 

  • Powstańcy i Straż Ludowa
1.	Powstaniec w mundurze niemieckiego marynarza, okolice Koźmina, pocz. 1919 r.
2.	Powstaniec w niemieckim płaszczu wz. 1915 i furażerce wz. 1910, grudzień 1918 – pocz. stycznia 1919 r.
3.	Członek Straży Ludowej, pocz. 1919 r.
4.	Orzeł ze sztandaru kompani przemęckiej, pocz. 1919 r.
5.	Jedna z tarcz z orłem na Placu Wolności w Poznaniu zdobiących miejsce zaprzysiężenia Straży Ludowej w dniu 23 lutego 1919 r.
6.	Orzeł na czapkę, wz. 1917.
7.	Orzeł wielkopolski na czapkę.
8.	Różne kokardy powstańcze.
9.	Przykład jednego z guzików tzw. „śląskich”, noszonych na mundurach Wojsk Wielkopolskich, obok guzików wz. 1917, 1919 i innych.
    Powstańcy i Straż Ludowa
  • Piechota
(przykłady mundurów wg Przepisu ubiorczego z 21-22 stycznia 1919 r. i oznaki wprowadzane późniejszymi rozkazami)
1.	Oficerowie 1 i 7 pułku Strzelców Wielkopolskich w mundurach polowych: letnim i zimowym, 1919 r.
2.	Szeregowi w mundurach i oporządzeniu polowym z okresu jw. (por. rys. 3.2).
3.	Patki na kołnierze kurtek oddziałów piechoty: 3.1. bez wymaganego Przepisem numeru pułku, 3.2. 1 Poznańskiego Pułku Garnizonowego, 25 października 1919 r., 3.3. oddziału zapasowego ckm i batalionu celnych strzelców ckm, wprowadzone rozkazem Dowództwa Głównego 9 sierpnia 1919 r.
4.	Oznaka specjalności w ramach pułku żołnierzy obsługi ciężkich karabinów maszynowych, 1 lutego 1919 r.
    Piechota (przykłady mundurów wg Przepisu ubiorczego z 21-22 stycznia 1919 r. i oznaki wprowadzane późniejszymi rozkazami)
  • Dowództwo Główne i oficerowie sztabowi
1.	Głównodowodzący Wojsk Polskich b. zaboru pruskiego, generał broni Józef Dowbor-Muśnicki.
2.	Dowódca 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich, generał porucznik (generał dywizji) Filip Stanisław Dubiski, Biedrusko 29 maja 1919 r. (na patce nr „1” zamiast „Orła Jadwigi” wymaganego rozkazem dziennym Dowództwa Głównego z 30 kwietnia 1919 r.).
3.	Patki na kołnierze kurtek: patka z przepisowym „Orłem Jadwigi” wymaganym rozkazem dziennym jw., patka na kołnierz kurtki Toruńskiego Pułku Strzelców ofiarowanej generałowi Józefowi Dowbor-Muśnickiemu, nieprzepisowe dowódców dywizji: pierwszej (por. sylwetkę nr 2) i trzeciej, generała brygady Wincentego Odyńca.
4.	Adiutant wyższego dowództwa (od szczebla dywizji w górę), w stopniu kapitana.
5.	Podwójne sznury naramienne adiutantów wyższego dowództwa, wprowadzone rozkazem Dowództwa Głównego 21 lutego 1919 r.
6.	Adiutant 3 pułku Strzelców Wielkopolskich, w stopniu porucznika.
7.	Pojedyncze sznury naramienne adiutantów pułków, wprowadzone rozkazem jw.
    Dowództwo Główne i oficerowie sztabowi
  • Artyleria
(obowiązywał mundur ogólnowojskowy, z odmianami elementów)
1.	Kanonier Dywizjonu Artylerii Konnej, luty – maj 1919 r. (bez czarnych sznurów naramiennych).
2.	Proporce: Dywizjonu i 2 Baterii Artylerii Konnej.
3.	Kanonier jednego z pułków Artylerii Polowej (brak cyfry przy oznace broni na kołnierzu płaszcza).
4.	Naramiennik i kołnierz kurtki artylerzysty jednego z pułków Artylerii Polowej.
5.	Ogniomistrz sztabowy załogi pociągu pancernego P. P. 9 „Danuta”, Gniezno lub Poznań, maj 1919 r.
6.	Naramiennik i kołnierz kurtki ogniomistrz sztabowy załogi pociągu pancernego P. P. 9 „Danuta”, Gniezno, maj 1919 r.
    Artyleria (obowiązywał mundur ogólnowojskowy, z odmianami elementów)
  • Kawaleria
(przykłady mundurów wg Przepisu ubiorczego dla kawalerii, wprowadzonego 8 lutego 1919 r.)
1.	Barwy noszone na proporczykach, otokach czapek i lampasach spodni pułków ułańskich: 1 – 4.
2.	Podporucznik 1 pułku Ułanów Wielkopolskich w mundurze paradnym; czaprak i kapy na sakwy d. pruskiego 1 Pułku Strzelców Konnych Królowej (Regiment Königs-Jäger-zu Pferde Nr. 1), Poznań, 3 maja 1919 r.
3.	Rotmistrz 3 pułku Ułanów Wielkopolskich.
4.	Starszy ułan 2 pułku Ułanów Wielkopolskich.
5.	Różne kształty naramienników w pułkach ułańskich Wojsk Wielkopolskich.
    Kawaleria (przykłady mundurów wg Przepisu ubiorczego dla kawalerii, wprowadzonego 8 lutego 1919 r.)
  • Lotnictwo, wojska samochodowe i saperzy
1. Pilot w ocieplanym dwuczęściowym kombinezonie „niemieckim” i hełmie wz. 1913 (Sturzhelm mod. 13), zima 1919 / 1920 r.
2. Czapka podporucznika lotnictwa z nieprzepisowym żółtym otokiem, zima 1919 / 1920 r.
3. Furażerka wzoru belgijskiego.
4. Nieprzepisowy granatowy naramiennik kurtki jednego z pilotów, wrzesień 1919 r.
5. Patka na kołnierz personelu naziemnego jednej z eskadr wielkopolskich (występowały również bez biało-czerwonych pasków); większość personelu, szczególnie latającego nosiła patki z haftowanym srebrem skrzydłem (por. Tabl. III rys. 1.13).
(przykłady mundurów lotniczych i ich elementów oparte na Przepisie ubiorczym z 29 marca 1919 r.)
6. Automobilista w niemieckiej kurtce lotniczej z czarnej skóry i sukiennej czapce angielskiej (zamiast ze skóry jw.).
7. Oznaka automobilisty.
(rys. 6 – 7 na podstawie rozkazów Dowództwa Głównego z 6 marca i 22 lipca 1919 r.)
8. Saper 1 baonu Saperów Wielkopolskich w pełnym oporządzeniu i w hełmie wz. 1916; obok widocznej łopaty nosił oskard przy bagnecie i nożyce do zasieków.
9. Inna wersja oznaki saperów: zamiast wizerunku łopaty drugi oskard (por. Tabl. III rys. 1.7).
    Lotnictwo, wojska samochodowe i saperzy
  • Służba medyczna, duszpasterstwo wojskowe i żandarmeria polowa
1. Lekarz 14 Dywizji Piechoty Wielkopolskiej w niemieckiej pelerynie oficerskiej, Bobrujsk, zima 1919 / 1920 r.
2. Patki na kołnierze kurtek noszone przez lekarzy, 1919 – 1920 rok.
3. Oznaka sanitariusza – wąż Eskulapa noszona na prawym rękawie, obok rękaw kurtki z przepisowo naszytą powyższą oznaką.
(powyższe rysunki na podstawie rozkazów Dowództwa Głównego z: 19 – 20  lutego, 30 marca i 14 lipca 1919 r.)
4. Kapelan 7 pułku Strzelców Wielkopolskich, jesień 1919 r. (na podstawie rozkazu Dowództwa Głównego z 8 lutego 1919 r.)
5. Siostra zakonna, sanitariuszka jednego z pułków Strzelców Wielkopolskich, 1919 r.
6. Żandarm polowy Wojsk Wielkopolskich, 1919 – 1920 r. (na podstawie rozkazu Dowództwa Głównego z 16 lutego 1919 r.) 
7. Nieprzepisowy sposób noszenia sznurów naramiennych żandarmerii na lewym ramieniu kurtki, obok ryngraf służbowy noszony na lewej piersi, Poznań, marzec 1919 r.
    Służba medyczna, duszpasterstwo wojskowe i żandarmeria polowa
  • Wzory oznak stopni w Wojsk Wielkopolskich i Straży Ludowej
1.	Stopnie wojskowe (noszone przy mankietach okryć, na rozetkach  i podpinkach czapek): 1.1. generał broni, 1.2. generał porucznika (odpowiednik generała dywizji), 1.3. generał podporucznik (odpowiednik generała brygady); 1.4. pułkownik, 1.5. podpułkownik, 1.6. major, 1.7. kapitan (rotmistrz), 1.8. porucznik, 1.9. podporucznik; 1.10. sierżant (wachmistrz, ogniomistrz) sztabowy, 1.11. sierżant (wachmistrz, ogniomistrz), 1.12. plutonowy, 1.13. kapral (bombardier), 1.14. starszy strzelec (ułan, kanonier), 1.15. strzelec (ułan, kanonier). Obok naramiennik i czapka wojskowa.
2.	Stopnie Straży Ludowej (noszone na rękawach okryć i podpinkach czapek): 2.1. Naczelnego Komendanta; 2.2. komendanta okręgu i szefa sztabu Naczelnej Komendy, 2.3. szefa sztabu okręgu i adiutanta Naczelnej Komendy, 2.4. komendanta dzielnicowego, adiutanta sztabu okręgu i kwatermistrza Naczelnej Komendy, 2.5. szefa sztabu powiatowego, 2.6. adiutanta sztabu powiatowego, 2.7. kwatermistrza sztabu powiatowego; 2.8. Sierżanta sztabowego, 2.9. sierżanta, 2.10. plutonowego, 2.11. kaprala, 2.12. starszego szeregowego, 2.13. szeregowego. Obok naramiennik i czapka z otokiem obowiązujące w formacji.
    Wzory oznak stopni w Wojsk Wielkopolskich i Straży Ludowej
  • Wzory oznak rodzajów sił zbrojnych, broni i służb
1. Oznaki noszone na patkach i bezpośrednio na kołnierzach kurtek i ułanek, wprowadzone rozkazami Dowództwa Głównego: 1.1. generalicji, oficerów i szeregowych Sztabu Dowództwa Głównego, 1.2. piechoty (tu: 1 pułku), 1.3. oddziału zapasowego ckm i batalionu celnych strzelców ckm, 1.4. artylerii polowej (tu 1 pułku), 1.5. artylerii ciężkiej (tu: 1 pułku), 1.6. Dywizjonu Artylerii Konnej, 1.7. saperów, 1.8. radiotelegrafistów, 1.9. wojsk kolejowych (tu: 6 batalionu), 1.10. pociągów pancernych, 1.11. maszynistów, 1.12. wojsk samochodowych, 1.13. oficerów i personelu latającego wojsk lotniczych, 1.14. wojsk aeronautycznych, którzy ukończyli szkołę aeronautyczną, 1.15. Szkoły Oficerskiej w Poznaniu, 1.16. Szwadronu Żandarmerii Polowej przy Dowództwie Głównym, 1.17. oficerów Korpusu Sądownictwa, 1.18. lekarzy, 1.19. weterynarzy, 1.20. oficerów administracji, 1.21. dziekana generalnego, 1.22. dziekana okręgowego, 1.23. proboszcza dywizyjnego, 1.24. kapelana pułkowego.
2. Pozostałe oznaki (noszone na lewym rękawie kurtek): 2.1. telegrafisty, 2.2. radiotelegrafisty (bez podkładki sukiennej), 2.3. wojsk kolejowych, 2.4. wojsk lotniczych (wrzesień 1919 r.), 2.5. aeronautycznych, którzy nie ukończyli szkoły aeronautycznej (na podstawie rozkazów Dowództwa Głównego z 28 maja i 3 czerwca 1919 r.), 2.6. opaska „tragarza chorych” (noszowego) i sanitariuszy, 2.7. łapki orkiestrantów: piechoty (1920 – 1921 r.) i 1 pułku Ułanów Wielkopolskich (Poznań-Ławica, maj 1919 r.).
    Wzory oznak rodzajów sił zbrojnych, broni i służb
  • Chorągwie i sztandary Wojsk Wielkopolskich
1.	Rewers i awers sztandaru 6 pułku Strzelców Wielkopolskich, wręczonego w Kościanie 9 sierpnia 1919 r.
2.	Jw. sztandaru 2 pułku Ułanów Wielkopolskich, wręczonego w Poznaniu 18 listopada 1919 r.
3.	Jw. 1 Baonu Saperów Wielkopolskich, wręczonego w Wągrowcu 16 października 1919 r.
(wszystkie powyższe wykonane wg wzoru sztandaru dla pułków piechoty zatwierdzonego rozkazem Dowództwa Głównego z 3 kwietnia 1919 r.)
4.	Rewers i awers sztandaru  2 Eskadry Lotnictwa Wielkopolskiego.
    Chorągwie i sztandary Wojsk Wielkopolskich

Wybierz Strony

Powiązane informacje